Η ερημοποίηση της ελληνικής υπαίθρου δεν είναι απλώς μια στατιστική· είναι μια ζωντανή, καθημερινή πραγματικότητα που αποτυπώνεται με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο στα σχολεία των ακριτικών μας χωριών.
Σχολεία εν κινδύνω: Η κραυγή της Μηλιάς Μετσόβου
Η περίπτωση της Μηλιάς Μετσόβου, ενός ιστορικού βλαχοχωριού στην καρδιά της Πίνδου, φωτίζει δραματικά το πρόβλημα. Χτισμένη σε υψόμετρο 1.200 μέτρων, μόλις 17 χιλιόμετρα από το κοσμοπολίτικο Μέτσοβο, η Μηλιά βιώνει μια σταδιακή απομόνωση, με τις επιπτώσεις να γίνονται ιδιαίτερα αισθητές στην εκπαίδευση.
Σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, το Δημοτικό Σχολείο Μηλιάς, που ανήκει στον Δήμο Μετσόβου, προβλέπεται να λειτουργήσει τη σχολική χρονιά 2025–2026 με μόλις δύο μαθητές. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η κατάσταση στο Νηπιαγωγείο Μηλέας, το οποίο βρίσκεται σε πλήρη αναστολή λειτουργίας, καθώς δεν υπάρχουν πλέον παιδιά προσχολικής ηλικίας για να φοιτήσουν.
Οι ρίζες του προβλήματος: Υπογεννητικότητα και εσωτερική μετανάστευση
Αυτή η εικόνα δεν είναι μεμονωμένη, αλλά αποτελεί ένα μικρό δείγμα ενός ευρύτερου εθνικού φαινομένου:
- Υπογεννητικότητα: Η δραματική μείωση των γεννήσεων στην Ελλάδα πλήττει πρωτίστως τις περιφερειακές περιοχές, όπου οι νέοι επιλέγουν όλο και λιγότερο τη δημιουργία οικογένειας.
- Εσωτερική Μετανάστευση: Η έλλειψη ευκαιριών, οι περιορισμένες υποδομές και η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης ωθούν τους νέους και τις οικογένειες προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, αφήνοντας πίσω τους γερασμένα χωριά.
- Απομόνωση: Τα ορεινά και ακριτικά χωριά αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις, όπως η δυσκολία πρόσβασης, η έλλειψη βασικών υπηρεσιών (υγεία, μεταφορές) και η περιορισμένη οικονομική δραστηριότητα.
Η φωνή των μητέρων: Αγωνία και προσήλωση στην εκπαίδευση
Την αγωνία και την αποφασιστικότητα των κατοίκων για τη διατήρηση των σχολείων φανέρωσαν οι δηλώσεις της Ξανθής Καπέτη και της Παρασκευής Κούσκου, μητέρων των δύο μαθητών που θα φοιτήσουν στο Δημοτικό της Μηλιάς, στην εκπομπή «Περίμετρος». Όπως τόνισαν χαρακτηριστικά, η λειτουργία του σχολείου, έστω και με ελάχιστους μαθητές, αποτελεί ζωτικής σημασίας παράγοντα για την επιβίωση του χωριού. Η παρουσία του σχολείου συνιστά ένα σημάδι ζωής, μια ελπίδα ότι το χωριό δεν έχει εγκαταλειφθεί πλήρως και ότι υπάρχει ακόμα μέλλον.
Οι επιπτώσεις της συρρίκνωσης των σχολείων
Η συρρίκνωση και το κλείσιμο σχολείων σε ακριτικές περιοχές έχει πολλαπλές, αρνητικές συνέπειες:
- Επιτάχυνση της ερημοποίησης: Η έλλειψη σχολικής μονάδας αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για οικογένειες που θα σκεφτόντουσαν να εγκατασταθούν ή να παραμείνουν στο χωριό.
- Κοινωνική αποδόμηση: Το σχολείο πέρα από την εκπαιδευτική του λειτουργία, αποτελεί κέντρο κοινωνικής συνοχής, πολιτιστικής δράσης και σημείο αναφοράς για την κοινότητα. Η απουσία του οδηγεί σε περαιτέρω κοινωνική απομόνωση.
- Άνιση πρόσβαση στην εκπαίδευση: Τα παιδιά των απομακρυσμένων περιοχών στερούνται την άμεση πρόσβαση σε εκπαιδευτικές υποδομές, αναγκάζοντας συχνά σε μετακινήσεις ή ακόμη και σε εγκατάλειψη του τόπου διαμονής.
- Απώλεια πολιτιστικής κληρονομιάς: Τα ακριτικά χωριά είναι φορείς μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η ερημοποίησή τους συνεπάγεται και την απώλεια αυτής της πολιτιστικής συνέχειας.
Προκλήσεις και προτάσεις για το μέλλον
Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί μια ολιστική και πολυεπίπεδη στρατηγική από την Πολιτεία, η οποία θα περιλαμβάνει:
- Ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης: Επενδύσεις σε υποδομές, δημιουργία κινήτρων για επιχειρηματικότητα και αξιοποίηση των τοπικών πόρων.
- Πολιτικές στήριξης της οικογένειας και της υπογεννητικότητας: Επιδόματα, προσχολική αγωγή, διευκολύνσεις για εργαζόμενες μητέρες.
- Ειδικά μέτρα για τα ακριτικά σχολεία: Κίνητρα για εκπαιδευτικούς, βελτίωση των εγκαταστάσεων, ψηφιακές υποδομές για τηλε-εκπαίδευση και υποστήριξη μαθητών με ιδιαίτερες ανάγκες.
- Αναζωογόνηση του αγροτικού και ορεινού τουρισμού: Ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού που μπορούν να δημιουργήσουν βιώσιμες θέσεις εργασίας.
Η περίπτωση της Μηλιάς Μετσόβου δεν είναι απλώς μια είδηση, αλλά μια υπενθύμιση της επείγουσας ανάγκης να στρέψουμε την προσοχή μας στις ακριτικές περιοχές της χώρας. Η διατήρηση και αναζωογόνηση των σχολείων σε αυτά τα απομακρυσμένα χωριά είναι κρίσιμης σημασίας όχι μόνο για τους λιγοστούς μαθητές τους, αλλά για την ίδια τη ζωτικότητα και το μέλλον της ελληνικής υπαίθρου.