Η εκλογή της Σανάε Τακαΐτσι στην πρωθυπουργία της Ιαπωνίας δεν αποτελεί απλώς ένα ιστορικό ορόσημο για την παρουσία των γυναικών στην κορυφή της εξουσίας, αλλά αναδεικνύει και τις ιδιαιτερότητες της ιαπωνικής κοινωνίας σε σχέση με τους έμφυλους ρόλους, ακόμη και στην υψηλή πολιτική σκηνή.
Η Ιστορική Άνοδος και η Σκιά της Εξουσίας
Η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τη Σανάε Τακαΐτσι σηματοδοτεί μια στιγμή-ορόσημο για την Ιαπωνία, καθώς είναι η πρώτη γυναίκα που καταλαμβάνει το ύψιστο αυτό αξίωμα. Γνωστή για τις συντηρητικές της απόψεις και τον θαυμασμό της προς τη Μάργκαρετ Θάτσερ, η Τακαΐτσι εξελέγη επικεφαλής του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (ΦΔΚ) μετά από μια συμφωνία της τελευταίας στιγμής με εταίρους του συνασπισμού, εξασφαλίζοντας έτσι την πρωθυπουργία.
Σε μια κίνηση που προκάλεσε εκτεταμένα σχόλια, η νέα πρωθυπουργός επέλεξε να συμπεριλάβει μόνο δύο γυναίκες στο κυβερνητικό της σχήμα. Αυτή η επιλογή, σε συνδυασμό με τις δημόσιες τοποθετήσεις της για θέματα ισότητας, έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την προσέγγισή της στα ζητήματα φύλου και την εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική. (Ανάλυση: Αυτή η σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου, παρά την ιστορική της εκλογή, υποδηλώνει μια συγκρατημένη προσέγγιση στην προώθηση της ισότητας των φύλων εντός της κυβέρνησης, πιθανώς αντανακλώντας τις βαθιά ριζωμένες κοινωνικές δομές της Ιαπωνίας.)
Ο Σύζυγος στο Παρασκήνιο: Μια Ιαπωνική Ιδιαιτερότητα
Την επομένη του διορισμού της Τακαΐτσι, ο σύζυγός της, Τάκου Γιαμαμότο, πρώην βουλευτής, δήλωσε στο τηλεοπτικό δίκτυο Fukui ότι σκοπεύει να τη στηρίξει «διακριτικά», μένοντας μακριά από τη δημοσιότητα. Επεσήμανε χαρακτηριστικά ότι «είναι καλύτερα για έναν σύζυγο να παραμένει στη σκιά», υπογραμμίζοντας πως στην Ιαπωνία, η διακριτικότητα του συντρόφου ενός πολιτικού θεωρείται ένδειξη σεβασμού και όχι αδυναμίας, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες.
Οι δηλώσεις του Γιαμαμότο αναδεικνύουν μια πολιτισμική διάσταση. Ενώ σε πολλές δυτικές χώρες ο/η σύντροφος του πρωθυπουργού ή προέδρου συχνά αναλαμβάνει ενεργό, δημόσιο ρόλο, στην Ιαπωνία, η παράδοση υπαγορεύει μια πιο απομονωμένη παρουσία, ιδιαίτερα για τους άνδρες συζύγους ισχυρών γυναικών. Ο ίδιος εξέφρασε την πρόθεσή του να τη βοηθά «ετοιμάζοντας τα γεύματά της» και φροντίζοντας να μην σταθεί εμπόδιο στο έργο της. (Ανάλυση: Αυτή η προσέγγιση συνάδει με τις παραδοσιακές ιαπωνικές αξίες, όπου η οικογενειακή υποστήριξη συχνά εκφράζεται μέσα από διακριτικούς, καθημερινούς ρόλους, ακόμη και στην ανώτερη πολιτική.)
Προσωπικές Επιλογές και η Έμφυλη Νομοθεσία
Η σχέση και οι προσωπικές επιλογές της Τακαΐτσι και του Γιαμαμότο αντικατοπτρίζουν, κατά κάποιον τρόπο, τη στάση της πρωθυπουργού απέναντι στα ζητήματα φύλου και στην ισχύουσα ιαπωνική νομοθεσία. Το ζευγάρι παντρεύτηκε για πρώτη φορά το 2004, αλλά χώρισε το 2017, επικαλούμενο «πολιτικές διαφορές». Το 2021, επανασυνδέθηκαν και ξαναπαντρεύτηκαν, αφού ο Γιαμαμότο στήριξε δημόσια την υποψηφιότητά της για την ηγεσία του ΦΔΚ.
Ένα κρίσιμο στοιχείο είναι η θέση της Τακαΐτσι κατά της αναθεώρησης του νόμου που υποχρεώνει τα ζευγάρια να μοιράζονται το ίδιο επώνυμο – συνήθως αυτό του άνδρα. Κατά τον πρώτο τους γάμο, εκείνη είχε πάρει το επώνυμο του Γιαμαμότο. Στον δεύτερο γάμο τους, ωστόσο, ο ίδιος ο Τάκου Γιαμαμότο επέλεξε να φέρει το δικό της επώνυμο (Τακαΐτσι), μια κίνηση που, αν και σπάνια, είναι δυνατή βάσει της υπάρχουσας νομοθεσίας και υπογραμμίζει την ατομική επιλογή εντός ενός αυστηρού νομικού πλαισίου. (Ανάλυση: Η προσωπική τους ιστορία, ειδικά η επιλογή του Γιαμαμότο να αλλάξει επώνυμο, μπορεί να θεωρηθεί ως μια πρακτική αποδοχή της ανεξαρτησίας της συζύγου του, ακόμη και αν η ίδια διαφωνεί με μια γενικότερη μεταρρύθμιση της νομοθεσίας. Αυτό αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των έμφυλων ρόλων στην Ιαπωνία, όπου η προσωπική πρακτική μπορεί να αποκλίνει από τη δημόσια πολιτική στάση.)
Ενώ η Ιαπωνία έχει κάνει βήματα προς την ενίσχυση της γυναικείας εκπροσώπησης στην πολιτική -όπως δείχνει η ίδια η ανάδειξη της Τακαΐτσι- η διατήρηση παραδοσιακών πρακτικών και νόμων, όπως αυτός περί επιθέτου, υποδεικνύει τον μακρύ δρόμο που υπάρχει ακόμα για την πλήρη έμφυλη ισότητα.