Η Γάζα βρίσκεται στο επίκεντρο όχι μόνο μιας ανθρωπιστικής κρίσης, αλλά και μιας θύελλας κατηγοριών και αμφισβητήσεων που πλήττουν την αξιοπιστία των Ηνωμένων Εθνών και ειδικότερα της UNRWA, της υπηρεσίας παροχής βοήθειας στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.
Η συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας και το αμερικανικό βέτο
Εν μέσω μιας συνεχώς κλιμακούμενης ανθρωπιστικής καταστροφής στη Λωρίδα της Γάζας, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών βρίσκεται για μια ακόμη φορά αντιμέτωπο με την πρόκληση της έγκρισης ενός ψηφίσματος που να επιβάλει άμεση, άνευ όρων κατάπαυση του πυρός και την ανεμπόδιστη παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Παρά τη διεθνή πίεση και τις εκκλήσεις από πλήθος κρατών και οργανισμών, η επίμονη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες έχουν επανειλημμένα ασκήσει βέτο σε ανάλογες προσπάθειες, λειτουργεί ως τροχοπέδη. Η Ουάσινγκτον, παραδοσιακά, προστατεύει τα συμφέροντα του Ισραήλ, του στενότερού της συμμάχου στην ταραγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ωστόσο, η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των δέκα εκλεγμένων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, τα οποία επιμένουν να φέρνουν το θέμα στην ημερήσια διάταξη, υπογραμμίζει την ένταση και την αμφισβήτηση της αμερικανικής πολιτικής έναντι αυτής της θανάσιμης σύγκρουσης.
Οι σοβαρές κατηγορίες κατά της UNRWA και η έρευνα της UN Watch
Πέρα από τις διπλωματικές διαβουλεύσεις, μια σειρά από αποκαλύψεις έχει προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις και κλυδωνισμούς στο εσωτερικό του ΟΗΕ, εστιάζοντας στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA). Ειδικότερα, έκθεση που παρουσιάστηκε στο Βερολίνο από την ανεξάρτητη οργάνωση UN Watch έφερε στο φως σοβαρές καταγγελίες για βαθιές διασυνδέσεις της UNRWA με τη Χαμάς. Σύμφωνα με την έρευνα, η UNRWA κατηγορείται ότι επί δεκαετίες επέτρεψε τη ριζοσπαστικοποίηση παιδιών στα σχολεία της Γάζας, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον πρόσφορο για την ανάπτυξη εξτρεμιστικών ιδεών. Ο εκτελεστικός διευθυντής της UN Watch, Hillel Neuer, χαρακτήρισε τις έως τώρα εσωτερικές έρευνες των Ηνωμένων Εθνών ως «ανεπαρκείς» και ζήτησε διεξαγωγή μιας πλήρους, ανεξάρτητης διεθνούς αναθεώρησης των δραστηριοτήτων της UNRWA.
Η απάντηση της UNRWA και οι αντιδράσεις
Ο Philippe Lazzarini, γενικός επίτροπος της UNRWA, απάντησε στις κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι αυτές βασίζονται σε πληροφορίες που το Ισραήλ «αποκρύπτει ή διαστρεβλώνει». Ο Lazzarini τόνισε την κρίσιμη ανθρωπιστική διάσταση, επισημαίνοντας ότι 660.000 παιδιά στη Γάζα παραμένουν εκτός σχολείων λόγω των καταστροφών και κινδυνεύουν να αποτελέσουν μια «χαμένη γενιά». Το επιχείρημα αυτό αναδεικνύει το δίλημμα: ακόμη και αν η UNRWA έχει αδυναμίες, η πλήρης απομάκρυνσή της από την περιοχή θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για τον παλαιστινιακό πληθυσμό.
Ωστόσο, η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας του ΟΗΕ δεν περιορίστηκε εκεί. Τον Μάιο του 2024, ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας και επικεφαλής ανθρωπιστικών υποθέσεων του οργανισμού, Μάρτιν Γκρίφιθς, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις με τη δήλωσή του στο Sky News: «η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση για εμάς, είναι ένα πολιτικό κίνημα». Αυτή η τοποθέτηση θεωρήθηκε από το Ισραήλ ως απροκάλυπτη μεροληψία υπέρ της Χαμάς. Ο πρέσβης του Ισραήλ στον ΟΗΕ, Γκιλάντ Ερντάν, κατηγόρησε τον οργανισμό ότι «κλείνει τα μάτια στον τρόμο» και έχει «χάσει κάθε ίχνος αξιοπιστίας».
Ο φάκελος του Ισραήλ και οι οικονομικές διαστάσεις
Οι ισραηλινές κατηγορίες εντάθηκαν όταν το Ισραήλ παρουσίασε έναν εξασέλιδο φάκελο, στον οποίο κατονόμαζε 190 εργαζόμενους της UNRWA ως συνεργούς ή άμεσους συμμετέχοντες στις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου. Επιπλέον, η αποκάλυψη μιας υπόγειας σήραγγας 700 μέτρων με ηλεκτροδότηση από το δίκτυο της UNRWA, ακριβώς κάτω από τα κεντρικά της γραφεία, θεωρήθηκε από το Ισραήλ ως αδιάσειστη απόδειξη συνενοχής. Το ερώτημα που τίθεται είναι καίριο: πώς ήταν δυνατόν η UNRWA να αγνοεί την ύπαρξη και λειτουργία τέτοιων υποδομών κάτω από τις εγκαταστάσεις της;
Το οικονομικό σκέλος προσθέτει μια ακόμη παράμετρο στην κριτική. Παρά την ίδρυσή της το 1949 με στόχο την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες, οι κυριότεροι χρηματοδότες της UNRWA δεν είναι αραβικές ή μουσουλμανικές χώρες, αλλά κυρίως δυτικά κράτη και οργανισμοί. Ενδεικτικά, το 2022, οι ΗΠΑ συνεισέφεραν 343 εκατομμύρια δολάρια, η Γερμανία 202 εκατομμύρια, ενώ η Ινδονησία, η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα, μόλις 200.000 δολάρια. Αυτή η παράδοξη κατανομή έχει τροφοδοτήσει την κριτική ότι η Δύση, ενδεχομένως και άθελά της, χρηματοδοτεί έναν μηχανισμό που κατηγορείται για διασυνδέσεις με τη Χαμάς. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά τις τελευταίες αποκαλύψεις, αρκετοί βασικοί δωρητές πάγωσαν τις εισφορές τους, αναμένοντας σαφείς απαντήσεις και διαφάνεια.
Η έλλειψη θεσμικής απάντησης από τον ΟΗΕ
Η ισραηλινή κυβέρνηση συνεχίζει να κατηγορεί τον ΟΗΕ για ευθυγράμμιση με τη Χαμάς. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ απέρριψε πρόσφατες δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες, οι οποίες έκαναν λόγο για «στρατιωτικοποίηση» του συστήματος διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας, χαρακτηρίζοντάς τες ως «σκόπιμη τακτική» για να αθωωθεί η Χαμάς και να επιρριφθούν ευθύνες στο Ισραήλ. Αντιθέτως, προέβαλε το έργο του Ανθρωπιστικού Ιδρύματος της Γάζας (GHF), που, με ισραηλινή και αμερικανική στήριξη, έχει διανείμει δεκάδες εκατομμύρια γεύματα, κατηγορώντας τον ΟΗΕ ότι επιχειρεί να σαμποτάρει τις δράσεις του.
Όλες αυτές οι κατηγορίες συγκλίνουν σε ένα κρίσιμο σημείο: την απουσία επίσημης, σαφούς και ενιαίας απάντησης από τον ΟΗΕ. Ο οργανισμός περιορίζεται σε αποσπασματικές δηλώσεις επιμέρους αξιωματούχων, οι οποίες άλλοτε απορρίπτουν και άλλοτε αμβλύνουν τις κατηγορίες, χωρίς όμως να υπάρχει μια θεσμική τοποθέτηση που να προσφέρει εξηγήσεις και να αποκαταστήσει την αξιοπιστία του. Αυτή η σιωπή είναι ίσως βαρύτερη και από τις ίδιες τις κατηγορίες, καθώς αφήνει το πεδίο ανοιχτό σε υποψίες συνενοχής, ανικανότητας ή απροθυμίας να αντιμετωπίσει σκληρές πραγματικότητες. Η διαφάνεια και η πλήρης διερεύνηση των καταγγελιών είναι επιβεβλημένες για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.
Το διακύβευμα της αξιοπιστίας των Ηνωμένων Εθνών
Το διακύβευμα σε αυτή την κρίση υπερβαίνει κατά πολύ τη φήμη του ΟΗΕ. Αφορά την ίδια τη δυνατότητα της διεθνούς κοινότητας να παρέμβει αποτελεσματικά σε μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές τραγωδίες του 21ου αιώνα. Όσο ο ΟΗΕ αποφεύγει να δώσει ξεκάθαρες, θεσμικές απαντήσεις στις σοβαρές κατηγορίες, τόσο ενισχύεται η αίσθηση ότι οι αποφάσεις του καθορίζονται όχι από την προστασία της ειρήνης και των αμάχων, αλλά από περίπλοκους γεωπολιτικούς συμβιβασμούς και εσωτερικές αντιφάσεις. Η Γάζα συνεχίζει να βιώνει μια ακραία ανθρωπιστική κρίση, με λιμό, εκτεταμένες καταστροφές και δεκάδες χιλιάδες θύματα. Ο χρόνος μετρά αντίστροφα για τα παιδιά, τους αμάχους και τις οικογένειες που ζουν στα ερείπια, και δεν μπορεί να εξαντλείται σε διπλωματικά παιχνίδια και αμφιλεγόμενες δηλώσεις. Για να ανακτήσει το κύρος του και να εκπληρώσει την αποστολή του, ο ΟΗΕ οφείλει να δώσει επίσημες απαντήσεις, να επιβάλει διαφάνεια στους φορείς του και να αποδείξει ότι παραμένει θεματοφύλακας του διεθνούς δικαίου και όχι απλός παρατηρητής μιας ατέρμονης σύγκρουσης. Η ιστορία θα κρίνει την απόκριση του οργανισμού σε αυτή την κρίσιμη στιγμή.