Η Ρωσία απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με την πρόσφατη κίνηση της Μόσχας να εγείρει σοβαρές ανησυχίες παγκοσμίως. Η επίσημη αποκήρυξη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, επικυρωμένη με την υπογραφή του Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, σηματοδοτεί ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Γιατί είναι αυτή η εξέλιξη τόσο σημαντική και τι σημαίνει για το μέλλον της προστασίας των κρατουμένων στη Ρωσία;
Η Αποχώρηση από μια Βασική Σύμβαση
Η Ρωσία, μέσω Προεδρικού διατάγματος που δημοσιεύτηκε σε κυβερνητική ιστοσελίδα, ολοκλήρωσε τη διαδικασία αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας. Αυτή η κίνηση έρχεται μετά την ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου από τη ρωσική Δούμα και το Συμβούλιο της Ομοσπονδίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Μόσχα είχε επικυρώσει τη Σύμβαση το 1998, δεσμευόμενη τότε να επιτρέπει ελέγχους των σωφρονιστικών ιδρυμάτων και των χώρων κράτησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Το Ρωσικό Επιχείρημα: Άρνηση Συμμετοχής και Πολιτικές Διαστάσεις
Η ρωσική πλευρά δικαιολόγησε αυτήν την απόφαση, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί απάντηση στην άρνηση του Συμβουλίου της Ευρώπης να επιτρέψει σε Ρώσο αντιπρόσωπο να συμμετάσχει στην επιτροπή που είναι αρμόδια για την εποπτεία της εφαρμογής της Σύμβασης.
* Συμφωνία του Συμβουλίου της Ευρώπης να αποδεχθεί Ρώσο εκπρόσωπο.
* Αποχώρηση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2022.
* Κλιμάκωση της έντασης μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Αυτή η εξέλιξη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο απομάκρυνσης της Ρωσίας από τους θεσμούς του Συμβουλίου της Ευρώπης, μετά την αποβολή της χώρας από τον οργανισμό τον Μάρτιο του 2022, ως συνέπεια της εισβολής στην Ουκρανία.
Ανάλυση: Επιπτώσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα
In the author’s assessment, η αποκήρυξη αυτής της Σύμβασης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ρωσία. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, ως ο βασικός οργανισμός στην ήπειρο που προάγει τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου, περιλαμβάνει μία πληθώρα προστατευτικών μηχανισμών. Η αποχώρηση της Ρωσίας από αυτούς τους μηχανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), έχει ήδη στερήσει τους Ρώσους πολίτες από ένα σημαντικό μέσο προσφυγής για παραβιάσεις δικαιωμάτων.
Απομόνωση και Εσωτερίκευση: Η παρούσα κίνηση ενισχύει την τάση της Μόσχας για αυξημένη απομόνωση από το διεθνές σύστημα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χωρίς την εποπτεία της CPT, η διαφάνεια των συνθηκών κράτησης και η λογοδοσία για πιθανές παραβιάσεις μειώνονται δραματικά. Η απουσία εξωτερικού ελέγχου μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των περιστατικών κακομεταχείρισης, ενώ οι θεσμικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί εντός της χώρας ενδέχεται να μην επαρκούν ή να μην είναι ανεξάρτητοι.
Ιστορικό Πλαίσιο και Διεθνείς Δεσμεύσεις
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, που τέθηκε σε ισχύ το 1989, ήταν μια πρωτοποριακή συμφωνία που επέτρεπε απροειδοποίητες επισκέψεις σε χώρους κράτησης σε όλες τις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οι επιτροπές CPT διενεργούσαν ενδελεχείς ελέγχους, συνομιλούσαν με κρατουμένους και υπαλλήλους, και υπέβαλαν εκθέσεις με συστάσεις για τη βελτίωση των συνθηκών.
* Πριν το 1998: Η Ρωσία δεν είχε δεσμευτεί επίσημα στην πρόληψη συγκεκριμένων πρακτικών βασανιστηρίων μέσω διεθνών ελεγκτικών μηχανισμών.
* Μετά την αποχώρηση: Η Ρωσία διατηρεί τις δεσμεύσεις της βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων, η οποία ωστόσο δεν προβλέπει αντίστοιχους μηχανισμούς αιφνίδιων ελέγχων όπως η CPT. Αυτό σημαίνει πρακτικά λιγότερη εξωτερική πίεση και επόπτευση.
Η αποκήρυξη αυτής της Σύμβασης συνάδει με μια ευρύτερη τάση εθνικιστικής στροφής και περιορισμού των εξωτερικών παρεμβάσεων σε θέματα εσωτερικής πολιτικής που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στη Ρωσία. Η εσωτερίκευση ζητημάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθιστά δυσκολότερη την πρόσβαση σε διεθνείς διαύλους προσφυγής για Ρώσους πολίτες και οργανώσεις.
Συμπέρασμα: Ένας Επικίνδυνος Δρόμος
Η απόφαση της Ρωσίας να αποσυρθεί από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων αποτελεί ένα περαιτέρω βήμα προς την υποβάθμιση των εγγυήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα εντός της χώρας. Ενώ η Μόσχα επικαλείται πολιτικούς λόγους, η ουσία της πράξης είναι η άρση ενός σημαντικού εξωτερικού ελεγκτικού μηχανισμού, κάτι που αναπόφευκτα εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τις μελλοντικές συνθήκες κράτησης και τη μεταχείριση των κρατουμένων. Ο διεθνής αντίκτυπος αυτής της κίνησης είναι η περαιτέρω απομόνωση της Ρωσίας από το ευρωπαϊκό νομικό και αξιακό οικοδόμημα, με απρόβλεπτες συνέπειες για τους πολίτες της.