Στο μέτωπο των Βαλκανικών Πολέμων, όπου ο θάνατος και οι μάχες καθόριζαν τα πάντα, Κρητικοί στρατιώτες έψαλλαν πρωτοχρονιάτικα κάλαντα. Οι στίχοι αυτοί, γραμμένοι από έναν εθελοντή, μιλούσαν για λευτεριά και ελπίδα μέσα στη φρίκη. Διακόσια τόσα χρόνια μετά, αυτοί οι στίχοι βλέπουν ξανά το φως, χάρη σε ένα παλιό αρχείο.
Ο Δημήτριος Τσαγκαράκης, δάσκαλος στο Θραψανό, πολέμησε στους Βαλκανικούς, τραυματίστηκε και συνέχισε σε άλλους πολέμους. Στα 1920 κατέγραψε δυο εκδοχές των καλάντων όπως τα θυμόταν από το μέτωπο. Η εγγονή του βρήκε τα χειρόγραφα στο αρχείο του και τα έφερε στο φως μετά από 113 χρόνια.
Κρητικά Κάλαντα από το Μέτωπο των Βαλκανικών
Τα Χριστούγεννα του 1912 και η Πρωτοχρονιά του 1913 πέτυχαν Κρητικούς στρατιώτες μακριά από σπίτια, σε συνθήκες κινδύνου. Ένας εθελοντής από το Θραψανό έγραψε τους στίχους, και οι σύντροφοί του τους τραγούδησαν για να θυμούνται την πατρίδα. Δεν ήταν απλή γιορτή – ήταν τρόπος να κρατήσουν ψηλά το ηθικό.
Για να φτάσουν στο μέτωπο, οι Κρητικοί ξεγέλασαν τις απαγορεύσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Νύχτα επιβιβάστηκαν σε πλοία και έφτασαν Πειραιά στις 4 Οκτωβρίου 1912. Έφτιαξαν το 1ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών, που μπήκε πρώτο στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου.
Το τίμημα βγήκε ακριβό. Ο διοικητής σκοτώθηκε, τρεις λοχαγοί έπεσαν μαχόμενοι, και από χίλιους στρατιώτες γλίτωσαν μόλις πενήντα. Σε τέτοιο κλίμα, τα κάλαντα έγιναν φωνή αντίστασης και πίστης.
Οι Στίχοι των Καλάντων όπως Καταγράφηκαν
Οι μαθητές της Στ’ τάξης στο Δημοτικό Σχολείο Καστελλίου τα είπαν ξανά φέτος σε τοπικούς φορείς. Δίνουν ζωή σε μια ιστορία που κόντευε να χαθεί. Τα καλάντα, όπως τα κατέγραψε ο Τσαγκαράκης, ακούγονται έτσι:
Άγιος Βασίλης έρχεται από τα νέα μέρη
που λευτερώθηκ’η Ελλάς με του Θεού το χέρι.
Κι αντί εικόνα και χαρτί που βάσταναν άλλους χρόνους
τώρα κρατεί της λευτεριάς χρυσούς ανθούς και κλώνους.
Και στο δεξί χέρι κρατεί Ελληνική σημαία
Αη Βασίλη κάθισε να μας ε πεις τα νέα.
Στον τόπο όπου γύρισα κι όπου κι αν πήγα είδα
είχ΄η σκλαβιά τη λευτεριά δεμένη μ’αλυσίδα.
Είδα σκαμμένα χώματα και με μικρά πετράδια
μαύρους και φτωχικούς σταυρούς απάνω είχαν στημένα
κι ονόματα παλικαριών απάνω είχαν γραμμένα.
Κι άκουσε μέσα από τη γη χρυσέ μου Αη Βασίλη
αν ερωτήσουν ποιοι’μαστε οι χριστιανοί και φίλοι.
Που πέσαμε στον πόλεμο είμαστ’εδώ θαμμένα
να σώσωμε τ’αδέρφια μας που ήταν σκλαβωμένα.
Μα δεν παραπονούμαστε σε κείνους όπου ζούνε
μόνο τα ορφανά παιδιά πέστε μη λησμονούνε.
Γιατί΄ναι κρίμα κι άδικο τέτοιες άγιες ημέρες
για να πεινούν τα ορφανά οι χήρες κι οι μητέρες.
Του χρόνου να ξανάρθομε μ’υγεία να σας βρούμε
στο σπίτι σας χαρούμενοι πάλι να τραγουδούμε.
Πρωτοχρονιάτικα Κρητικά Κάλαντα- Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 (Α)
Άγιος Βασίλης έρχεται από τα νέα μέρη
που λευτερώθηκ’ η Ελλάς με του Θεού το χέρι.
Κι αντί εικόνα και χαρτί που βάσταν’ άλλους χρόνους
τώρα κρατεί τση λευτεριάς χρυσούς ανθούς και κλώνους.
Και στο δεξί χέρι κρατεί Ελληνική σημαία
Αη Βασίλη κάθισε να μας ε πεις τα νέα.
Στον τόπο όπου γύρισα κι όπου κι αν πήγα κι είδα
είδα η σκλαβιά τη λευτεριά να δένει μ’ αλυσίδα.
Είδα σκαμμένα χώματα και με μικρά πετράδια
ονόματα παλικαριών εις τους σταυρούς γραμμμένα.
Κι άκουσα μέσα που τη γη χρυσέ Άγιε Βασίλη
αν σε ρωτήσουν ποιοι ’μαστε οι χριστιανοί και φίλοι.
Επέσαμε στον πόλεμο είμαστ’ εδώ θαμμένοι
και σώσαμε τους αδερφούς που ήταν σκλαβωμένοι.
Πέσαμε στη Τζουμαγιά, στο Μπέλλες στο Μπιζάνι.
Και περιμένομε τον καιρό που άγγελος τ’ Υψίστου
θα οδηγήση το στρατό στην πόλη την Αγία
και του Δεσπότη η φωνή ξεμιστική λατρεία.
Λοιπόν κι εσείς οι Χριστιανοί αν είναι ορισμός σας
βοηθάτε τα ορφανά παιδιά όλων των αδερφών σας.
Στο σπίτι όπου ήρθαμε πέτρα να μη ραΐσει
κι ο νοικοκύρης κι η κυρά χρόνια πολλά να ζήσει».
*Αρχείο Δημητρίου Τσαγκαράκη, δασκάλου Δημοτικού Σχολείου Θραψανού
