Ένα ιστορικό προηγούμενο, που θέτει υπό αμφισβήτηση τα όρια της χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στην απονομή δικαιοσύνης, καταγράφηκε στην Αργεντινή. Η ακύρωση ποινικής απόφασης λόγω μη δηλωμένης χρήσης αλγορίθμου ΤΝ από δικαστή φέρνει στο προσκήνιο καίρια ερωτήματα για τη διαφάνεια, την ανθρώπινη κρίση και τη λογοδοσία στον δικαστικό χώρο.
Η Απόφαση που Συγκλονίζει το Δικαστικό Σύστημα
Στην επαρχία Τσουμπούτ της Αργεντινής, το Ποινικό Τμήμα του Εσκέλ ανέτρεψε μια καταδικαστική απόφαση, διατάσσοντας νέα δίκη. Ο λόγος; Ο πρωτοβάθμιος δικαστής είχε χρησιμοποιήσει έναν ψηφιακό βοηθό Τεχνητής Νοημοσύνης για τη σύνταξη μέρους του σκεπτικού της απόφασης, χωρίς ωστόσο να το αναφέρει ή να το τεκμηριώσει. Η υπόθεση αφορούσε μια ληστεία διαμερίσματος στην πόλη Εσκέλ, που έλαβε χώρα στις 17 Νοεμβρίου 2023.
Το εφετείο όχι μόνο ανέστειλε την επιβληθείσα ποινή των δύο ετών και έξι μηνών, αλλά παρέπεμψε την υπόθεση στο Ανώτατο Δικαστήριο της επαρχίας για περαιτέρω διερεύνηση των γενικότερων επιπτώσεων. Ο δικαστής Martín Zacchino επεσήμανε με έμφαση ότι η εν λόγω απόφαση «πάσχει από σφάλμα στην αιτιολόγηση», καθώς «δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζει κανείς ποια ήταν η κατεύθυνση που επέλεξε ο δικαστής» και ποιο ρόλο διαδραμάτισε το ψηφιακό εργαλείο στην τελική διαμόρφωσή της.
Διαφάνεια και Δικαίωμα στην Αναθεώρηση: Τα Κεντρικά Ζητήματα
Η βασική αιτία ακύρωσης της απόφασης ήταν η έλλειψη διαφάνειας. Η δικαστής Carina Estefanía τόνισε ότι η απόκρυψη της χρήσης του εργαλείου ΤΝ παρεμποδίζει την πλήρη αξιολόγηση της απόφασης. Εάν δεν είναι σαφές ποια τμήματα του σκεπτικού προέρχονται από τον δικαστή και ποια από τον αλγόριθμο, τότε δεν μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικός έλεγχος. Ο Hernán Dal Verme συμπλήρωσε ότι η απουσία διαφάνειας παραβιάζει το δικαίωμα του κατηγορουμένου στην αναθεώρηση («διπλό conforme»), ένα θεμελιώδες δικαίωμα που διασφαλίζει τη δυνατότητα επανεξέτασης της ετυμηγορίας από ανώτερο δικαστήριο.
Ανάλυση: Η κίνηση αυτή είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς δεν αφορά την ορθότητα της αρχικής κρίσης επί της ουσίας, αλλά την ίδια τη νομιμότητα της διαδικασίας. Η χρήση ΤΝ, χωρίς διαφάνεια, καθιστά θολά τα όρια της ευθύνης και της λογοδοσίας των δικαστικών λειτουργών, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη στο σύστημα.
Η Υπόθεση Ληστείας και τα Αποδεικτικά Στοιχεία
Ο κατηγορούμενος είχε κριθεί ένοχος για κλοπή αντικειμένων αξίας 2.000 πέσος και 400 δολαρίων. Η καταδίκη βασίστηκε σε:
Η υπεράσπιση υποστήριξε ότι η αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων ήταν λανθασμένη, καθώς τα βίντεο δεν ήταν αδιαμφισβήτητα και μάρτυρες επιβεβαίωναν ότι ο κατηγορούμενος βρισκόταν σε άλλη πόλη τη στιγμή του περιστατικού. Ωστόσο, στην εφετειακή διαδικασία, το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε από την ενοχή/αθωότητα στην κανονιστική συμμόρφωση.
Ευρύτερες Επιπτώσεις: Τα Όρια της Τεχνητής Νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη
Η απόφαση του Ποινικού Τμήματος του Εσκέλ αποτελεί ένα πρωτοποριακό ορόσημο για τη νομική κοινότητα της Λατινικής Αμερικής και όχι μόνο. Είναι η πρώτη φορά που ακυρώνεται καταδικαστική απόφαση λόγω χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης χωρίς επαρκή αιτιολόγηση ή διαφάνεια. Το ζήτημα της ενσωμάτωσης της ΤΝ στην απονομή δικαιοσύνης είναι ένα θέμα που εντείνει τη συζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι υπέρμαχοι της χρήσης της ΤΝ επισημαίνουν πλεονεκτήματα όπως:
- Ενίσχυση της αποτελεσματικότητας
- Επιτάχυνση των γραφειοκρατικών διαδικασιών
- Περιορισμός των ανθρώπινων σφαλμάτων λόγω κόπωσης ή προκαταλήψεων
Αντιθέτως, οι επικριτές εκφράζουν σοβαρές ανησυχίες για:
- Την έλλειψη λογοδοσίας των αλγορίθμων
- Τις αδιαφανείς αποφάσεις
- Την πιθανή παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων
- Τον κίνδυνο αναπαραγωγής ή ενίσχυσης υφιστάμενων προκαταλήψεων από τα δεδομένα εκπαίδευσης της ΤΝ (algorithmic bias)
Στην ανάλυση του συντάκτη: Η χρήση της ΤΝ στα δικαστήρια αναμένεται να αποτελέσει ένα από τα κεντρικά νομικά και ηθικά διλήμματα των επόμενων δεκαετιών. Η Αργεντινή, με αυτήν την απόφαση, θέτει ένα σημαντικό προηγούμενο, υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα για σαφείς ρυθμιστικούς κανόνες, πλήρη διαφάνεια και την αδιαπραγμάτευτη υπεροχή της ανθρώπινης κρίσης στην τελική απόφαση. Τα δικαστήρια καλούνται να ορίσουν τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης, όχι μόνο ως εργαλείο, αλλά ως παράγοντα που επηρεάζει την ίδια την έννοια της δικαιοσύνης.