Το πρόσφατο φευγιό από τη ζωή της Τζέιν Γκούντολ, της πρωτοπόρου πρωτευοντολόγου που αφιέρωσε τη ζωή της στους χιμπατζήδες, αποτελεί όχι μόνο ένα πένθος για την επιστημονική κοινότητα, αλλά και μια αφορμή για να αναλογιστούμε τις τελευταίες της σκέψεις. Λίγους μήνες πριν τον θάνατό της στα 91 της χρόνια, η Γκούντολ άφησε μια «πικρή» κληρονομιά μέσω του ντοκιμαντέρ του Netflix, *Famous Last Words*, προσφέροντας μια ειρωνική αλλά βαθιά ανάλυση της ανθρώπινης φύσης, της εξουσίας και της σύγχρονης παγκόσμιας ηγεσίας. Η κριτική της ματιά στους «άλφα» ηγέτες του κόσμου αντηχεί τις παρατηρήσεις της από τη ζούγκλα, θέτοντας καίρια ερωτήματα για την επιθετικότητα και την επιβίωση του είδους μας.
Η «Διαστημική» Κριτική στην Παγκόσμια Ηγεσία
Σε μια αποστροφή που έχει ήδη γίνει viral, η Γκούντολ εξέφρασε την επιθυμία της να στείλει κορυφαίους παγκόσμιους ηγέτες «σε ένα διαστημόπλοιο χωρίς επιστροφή». Δεν επέλεξε τυχαία πρόσωπα. Ανάμεσά τους, ονόμασε τους Ντόναλντ Τραμπ, Έλον Μασκ, Βλαντιμίρ Πούτιν, Σι Τζινπίνγκ και Μπενιαμίν Νετανιάχου. Η δήλωσή της «Υπάρχουν άνθρωποι που δεν συμπαθώ» συνοδεύτηκε από ένα χαμόγελο, το οποίο ωστόσο έκρυβε μια βαθιά απογοήτευση για τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας από αυτούς τους άνδρες. Όταν ο σκηνοθέτης Μπραντ Φάλτσουκ τη ρώτησε αν και ο ίδιος ο Έλον Μασκ θα περιλαμβανόταν σε αυτή την «αποστολή», η απάντησή της ήταν άμεση: «Απολύτως. Θα ήταν ο οικοδεσπότης».
Ανάλυση: Αυτή η δήλωση, αν και χιουμοριστική στην επιφάνεια, υποδηλώνει μια επικριτική στάση απέναντι σε ηγέτες που μονοπωλούν την εξουσία και επιδίδονται σε πράξεις που, κατά την άποψή της, δεν συνάδουν με το ευρύτερο καλό. Η αναφορά στον Μασκ ως «οικοδεσπότη» μπορεί να ερμηνευθεί ως μια κριτική στον τεχνολογικό κολοσσό και την επιρροή που ασκεί, συχνά χωρίς επαρκή λογοδοσία.
Το Ένστικτο του Άλφα και οι Ανθρώπινοι Ηγέτες
Η Τζέιν Γκούντολ, μέσα από δεκαετίες εντατικής μελέτης των χιμπατζήδων, ανέπτυξε μια μοναδική οπτική γωνία για την συμπεριφορά κυριαρχίας. Σύμφωνα με την ίδια, υπάρχουν δύο τύποι «άλφα» ατόμων: «Εκείνος που χρησιμοποιεί τη βία και σύντομα χάνει τη θέση του, και εκείνος που χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη και τις συμμαχίες του για να επιβιώσει περισσότερο». Η αντιστοίχιση των συμπεριφορών των χιμπατζήδων με αυτές των ανθρώπινων ηγετών ήταν επανειλημμένη στα σχόλιά της. Ήδη από το 2022, είχε επισημάνει ότι ο Ντόναλντ Τραμπ «συμπεριφέρεται όπως οι χιμπατζήδες όταν διεκδικούν κυριαρχία – φουσκώνουν το στήθος τους, κάνουν θόρυβο, προσπαθούν να φοβίσουν».
Στο ντοκιμαντέρ, η Γκούντολ εμβαθύνει στον μηχανισμό της συλλογικής επιθετικότητας, υπογραμμίζοντας: «Όταν ένας βλέπει έναν ξένο, τρομάζει, σηκώνεται η τρίχα του, και η στάση αυτή μεταδίδεται στους υπόλοιπους». Αυτή η παρατήρηση επεκτείνεται και στην ανθρώπινη κοινωνία: «Η επιθετικότητα είναι μεταδοτική, τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους». Αυτή η διαπίστωση αποτελεί μια προειδοποίηση για το πώς ο φόβος, όταν καλλιεργείται από την ηγεσία, μπορεί να οδηγήσει σε βία και αυταρχισμό, υπονομεύοντας τη συνοχή και την ειρήνη.
Ελπίδα εν μέσω Σκοταδιού: Η Τελευταία Παρακαταθήκη
Παρά τις δυσοίωνες εκτιμήσεις της για την παγκόσμια πολιτική σκηνή, η Γκούντολ διατήρησε μια ακλόνητη πίστη στην εγγενή καλοσύνη του ανθρώπου. «Πιστεύω πως οι περισσότεροι άνθρωποι είναι καλοί», δήλωσε. Η λύση, κατά την άποψή της, βρίσκεται στην εκπαίδευση και την ενσυναίσθηση: «Αν αναθρέψουμε μια νέα γενιά συμπονετικών πολιτών, υπάρχει ελπίδα». Παρομοίωσε τη σημερινή εποχή με τη σκοτεινή περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τονίζοντας την ανάγκη για ανθεκτικότητα: «Όπως τότε, έτσι και τώρα, δεν μπορείς να χάσεις το κουράγιο σου. Πολεμάς με ό,τι έχεις – ακόμη και με σπασμένα μπουκάλια, όπως έλεγε ο Τσόρτσιλ».
Η τελευταία της φράση συνοψίζει τη φιλοσοφία της ζωής της: «Ο κόσμος σκοτεινιάζει, αλλά υπάρχει ακόμη φως. Αν χάσουμε την ελπίδα, γινόμαστε αδρανείς. Αν όμως πιστέψουμε στη δύναμη των μικρών πράξεων, μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία του πλανήτη. Η ελπίδα δεν είναι συναίσθημα – είναι επιλογή». Αυτή η φράση, περισσότερο από μια επιστημονική διαπίστωση, αποτελεί θρησκευτική παρακαταθήκη, ένα μήνυμα αισιοδοξίας και ενεργού συμμετοχής για όλους.
