Η Τουρκία βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο των συζητήσεων για το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας, καθώς ο νέος Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, πιέζει για τη συμμετοχή της Άγκυρας στο ευρωπαϊκό αμυντικό πρόγραμμα SAFE.
Η Τουρκία στο Επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Στρατηγικής: Πιέσεις Ρούτε και Κυπριακές «Κόκκινες Γραμμές»
Σε μια κίνηση που σηματοδοτεί τη στρατηγική του κατεύθυνση, ο νεοεκλεγείς Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της συμμετοχής της Τουρκίας στο φιλόδοξο ευρωπαϊκό αμυντικό πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe). Κατά την πρώτη του εμφάνιση ενώπιον των μόνιμων αντιπροσώπων των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες, ο Ολλανδός αξιωματούχος υπογράμμισε την αναγκαιότητα ενός ενισχυμένου διαλόγου και συνεργασίας με την Άγκυρα, τονίζοντας ότι χωρίς αυτήν, η συνοχή μεταξύ ΝΑΤΟ και Ε.Ε. θα παραμείνει επισφαλής.
Η χρονική στιγμή της παρέμβασής του δεν είναι τυχαία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη επιβεβαιώσει το επίσημο αίτημα της Τουρκίας για συμμετοχή στο SAFE, ένα πρόγραμμα προϋπολογισμού 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση και θωράκιση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Από την πλευρά της, η τουρκική ηγεσία θεωρεί το SAFE ως μια μοναδική ευκαιρία πρόσβασης σε κρίσιμους πόρους και τεχνογνωσία, ενώ οι Βρυξέλλες, αντιμέτωπες με την ανάγκη επιτάχυνσης της παραγωγής οπλικών συστημάτων, αναζητούν ενεργά αξιόπιστους εταίρους.
Η Νέα Στάση Ρούτε: Από την Κριτική στην Υποστήριξη
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Μαρκ Ρούτε, παρά τις έντονες διαφωνίες που είχε στο παρελθόν με τον Πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ολλανδίας, έχει υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση από τη στιγμή που ανέλαβε τα ηνία του ΝΑΤΟ. Πλέον, επανέρχεται συστηματικά στην ανάγκη ενσωμάτωσης της Τουρκίας σε ευρωπαϊκές δομές.
Μάλιστα, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ υπενθύμισε ότι η συμμετοχή της Άγκυρας θα μπορούσε να άρει τα χρόνια εμπόδια στην ανταλλαγή διαβαθμισμένων προτύπων μεταξύ ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Ένα ζήτημα που, ειρωνικά, σήμερα μπλοκάρεται κυρίως λόγω της στάσης της ίδιας της Τουρκίας.
* Τεχνική Διάσταση: Για την κατασκευή ευρωπαϊκών αμυντικών συστημάτων που θα είναι συμβατά με τα νατοϊκά, είναι απαραίτητη η πρόσβαση στα πρότυπα της Συμμαχίας.
* Διαβαθμισμένα Δεδομένα: Ενώ τα μη απόρρητα δεδομένα έχουν ήδη παρασχεθεί στις Βρυξέλλες (μολονότι αυτή η κίνηση προκάλεσε την ενόχληση της Άγκυρας, που θεώρησε ότι παρακάμφθηκε), για τα διαβαθμισμένα δεδομένα απαιτείται η ομόφωνη συγκατάθεση και των 32 χωρών του ΝΑΤΟ. Αυτό συμπεριλαμβάνει, φυσικά, και την έγκριση της Τουρκίας.
Ο Ρούτε προέτρεψε για μια «χειρονομία καλής θέλησης» προς την Άγκυρα, με σκοπό να ξεπεραστούν οι αντιρρήσεις της. Η θέση του αυτή δεν είναι καινούργια. Ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο είχε καλέσει τους Ευρωπαίους ηγέτες να ανοίξουν διαύλους επικοινωνίας με την Τουρκία, η οποία έκτοτε έχει συμμετάσχει σε διάφορες διεθνείς πρωτοβουλίες για την Ουκρανία. Ακόμη και ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, έχει αναγνωρίσει δημοσίως την προθυμία της Τουρκίας να εμπλακεί σε μελλοντικές ειρηνευτικές αποστολές. Επιπλέον, ο Ρούτε δεν δίστασε να υποστηρίξει ανοιχτά την τουρκική αμυντική βιομηχανία, ακόμη και σε ζητήματα όπως οι γερμανικές επιφυλάξεις για τα μαχητικά αεροσκάφη Eurofighter.
Κυπριακές «Κόκκινες Γραμμές» και Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί
Ωστόσο, η τελική απόφαση για τη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE ανήκει αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Είναι ένα ευρωπαϊκό εργαλείο, και μόνο τα κράτη-μέλη καθορίζουν ποιοι θα έχουν πρόσβαση», ξεκαθάρισε ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης, μια δήλωση που αναδείχθηκε από το Euractiv.
Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκαν και οι τοποθετήσεις της Κύπρου. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, εξήρε τη σημασία της επερχόμενης κυπριακής προεδρίας στην Ε.Ε. για τη διασύνδεση της Ένωσης με τις γειτονικές χώρες. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, επανέλαβε ότι η Λευκωσία θα λειτουργήσει ως «έντιμος διαμεσολαβητής», έθεσε όμως μια σαφή «κόκκινη γραμμή»: δεν μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση σε κράτη που απειλούν την εδαφική ακεραιότητα κρατών-μελών της Ένωσης. «Θα ήταν σαν να ενισχύουμε τη ρωσική αμυντική βιομηχανία ενόσω έχει εισβάλει στην Ουκρανία», υπογράμμισε χαρακτηριστικά ο κ. Χριστοδουλίδης.
Ο Κόστα, από την πλευρά του, διευκρίνισε ότι οι κανόνες του SAFE είναι ιδιαίτερα αυστηροί: η συμμετοχή τρίτων χωρών επιτρέπεται μόνο εφόσον:
* Δεν απειλούν κράτη-μέλη της Ε.Ε.
* Έχουν προηγουμένως υπογράψει ειδική αμυντική συμφωνία.
* Η εν λόγω συμφωνία εγκρίνεται ομόφωνα από το σύνολο των 27 κρατών-μελών.
Αυτές οι τοποθετήσεις, αν και αφήνουν ανοιχτό το παράθυρο συνεργασίας, θέτουν σαφείς περιορισμούς που αγγίζουν άμεσα τη στάση της Τουρκίας.
Η Κυπριακή Προεδρία: Γέφυρα και Ασπίδα
Η κυπριακή προεδρία, που ξεκινά σε λίγους μήνες, έχει ήδη προγραμματίσει κρίσιμες διαβουλεύσεις για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, αλλά και για την άμυνα και την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής. Η Λευκωσία σκοπεύει να αξιοποιήσει πλήρως τα κονδύλια του SAFE, με πάνω από 1 δισεκατομμύριο ευρώ να κατευθύνονται στην ενίσχυση της δικής της αποτρεπτικής ισχύος. Παράλληλα, φιλοδοξεί να αναδείξει την Κύπρο σε «γέφυρα» μεταξύ της Ε.Ε. και της Μέσης Ανατολής.
Το μήνυμα που διαμορφώνεται είναι διττό και σύνθετο: το ΝΑΤΟ, μέσω του Γενικού Γραμματέα του, πιέζει για τη δημιουργία χώρου για την Τουρκία εντός των ευρωπαϊκών αμυντικών δομών, θεωρώντας ότι έτσι θα εξομαλυνθεί η συνεργασία με την Ευρώπη. Ωστόσο, η Κύπρος υπενθυμίζει με εμφατικό τρόπο ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία «λευκή επιταγή» προς μια χώρα που εξακολουθεί να παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και να κατέχει ευρωπαϊκό έδαφος. Αυτή η αντιπαράθεση, μεταξύ της γεωπολιτικής αναγκαιότητας και των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου, θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό πώς η Ένωση θα διαχειριστεί την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας τα επόμενα χρόνια.