Η παιδική αθλητική δραστηριότητα, που κάποτε ήταν συνώνυμη της χαράς και του «ευ αγωνίζεσθαι», φαίνεται να μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε αρένα έντονου ανταγωνισμού και πίεσης, με τους γονείς να διαδραματίζουν έναν ανησυχητικά αρνητικό ρόλο. Βρετανοί αθλητικοί ψυχολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, υπογραμμίζοντας πώς η «τοξική στήριξη» ορισμένων γονέων υπονομεύει την ψυχική υγεία και την αθλητική ανάπτυξη των παιδιών.

Η κρίση στα σχολεία: Από την ενθάρρυνση στην απαγόρευση

Το πρόβλημα έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις, ώστε σχολεία στο νότιο Λονδίνο έλαβαν μια δραστική απόφαση την τελευταία εβδομάδα: απαγόρευσαν την παρουσία γονέων σε σχολικές αθλητικές διοργανώσεις. Αυτή η πρωτοβουλία ήρθε ως απάντηση σε αυξανόμενα περιστατικά λεκτικών επιθέσεων και επιθετικής συμπεριφοράς τόσο προς τα ίδια τα παιδιά όσο και προς τους διαιτητές. Οι διευθυντές των σχολείων τονίζουν πως αυτή η συμπεριφορά «διαβρώνει τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του αθλητισμού» και δημιουργεί «κλίμα εμμονής με τη νίκη».

Αυτή η τάση δεν είναι μεμονωμένη. Έχουν παρατηρηθεί παρόμοια φαινόμενα όπου διαιτητές σε παιδικά πρωταθλήματα αποχωρούν εξαιτίας της συνεχούς λεκτικής βίας από τις κερκίδες. Ο Στίβεν Σμιθ, πρόεδρος του Τμήματος Αθλητικής Ψυχολογίας της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, επισημαίνει χαρακτηριστικά: «Η κακή συμπεριφορά έχει επιδεινωθεί. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που για χρόνια παραβλέψαμε και τώρα προσπαθούμε να το περιορίσουμε, αλλά το τζίνι έχει βγει από το μπουκάλι».

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά-αθλητές

Η υπερβολική πίεση από τους γονείς μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό. Σύμφωνα με τον Σμιθ, όταν ένα παιδί γίνεται μάρτυρας του γονιού του να αντιδρά με ένταση, να φωνάζει ή να διαμαρτύρεται, βιώνει έντονο άγχος και φόβο αποτυχίας. Αντί για στήριξη, το παιδί εισπράττει μια μόνιμη αγωνία να μην απογοητεύσει ή να μην «χαλάσει την εικόνα».

Ανάλυση: Αυτή η δυναμική μπορεί να οδηγήσει σε αποστροφή προς το άθλημα, ακόμη και σε ψυχική κατάρρευση, όπως έχει συμβεί σε αρκετές περιπτώσεις. Το παιδί σταματά να παίζει για την εσωτερική χαρά του παιχνιδιού και αρχίζει να αγωνίζεται μόνο για να ικανοποιήσει εξωτερικές προσδοκίες, χάνοντας την ουσία της αθλητικής δραστηριότητας.

Όταν οι πινακίδες λένε την αλήθεια: «Είναι απλώς ένα παιχνίδι»

Ο δρ Μάθιου Κάνκλιφ από το Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς τονίζει πως «η έλλειψη αθλητικού πνεύματος από την πλευρά των γονέων είναι πλέον ορατή παντού». Η αναγκαιότητα τοποθέτησης πινακίδων σε αθλητικούς χώρους που υπενθυμίζουν «είναι απλώς ένα παιχνίδι» αποτελεί, κατά τον Κάνκλιφ, ένα θλιβερό δείγμα της έκτασης του προβλήματος. «Το γεγονός ότι χρειάζεται να το γράφουμε αυτό, λέει πολλά για το πού έχουμε φτάσει».

Διάσημα παραδείγματα και η διττή φύση της αυστηρότητας

Το φαινόμενο της «γονεϊκής υπερβολής» αντικατοπτρίζεται και στις προσωπικές ιστορίες διάσημων αθλητών:

• Η τενίστρια Έμα Ραντουκάνου έχει περιγράψει τους γονείς της ως υπερβολικά απαιτητικούς.
• Ο Ντέιβιντ Μπέκαμ έχει αναφέρει ότι ως παιδί έκλαιγε όταν ο πατέρας του τον επέπληττε για μια αποτυχημένη προπόνηση, δηλώνοντας ωστόσο ότι αυτή η αυστηρότητα τον «δυνάμωσε».

Σχολιασμός: Ενώ για ορισμένους η αυστηρότητα μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο, ο Σμιθ προειδοποιεί ότι για πολλούς περισσότερους, η ίδια πίεση οδηγεί σε ψυχική εξάντληση και πλήρη αποστροφή προς το άθλημα. «Δεν υπάρχει συνταγή επιτυχίας», τονίζει. «Κάποιοι γονείς, μέσα από την αυστηρότητα, όντως χτίζουν πρωταθλητές. Αλλά πολλοί περισσότεροι δημιουργούν παιδιά εξαντλημένα, που μαθαίνουν να συνδέουν τον αθλητισμό με φόβο και ντροπή».

Ο ρόλος του γονέα: Στήριξη, όχι έλεγχος

Η ψυχολογία πίσω από την «τοξική στήριξη» είναι σύνθετη. Ο Κάνκλιφ εξηγεί ότι η βάση μιας υγιούς σχέσης γονέα-παιδιού-αθλητή είναι η συνέπεια και η συναισθηματική σταθερότητα. Ένα παιδί που νιώθει ασφάλεια δεν χρειάζεται εξωτερική πίεση για να αποδώσει· μαθαίνει να προσπαθεί από μόνο του.

Το πρόβλημα ανακύπτει όταν ο γονέας υπερβαίνει τον φυσικό του ρόλο και μετατρέπεται σε άτυπο «προπονητή» ή «κριτή». Εκεί, η στήριξη εκφυλίζεται σε έλεγχο και η αγάπη μεταφράζεται σε υποχρέωση. Το παιδί παύει να συμμετέχει για τη χαρά του παιχνιδιού και αρχίζει να αγωνίζεται μόνο και μόνο για να μην απογοητεύσει.

Προτάσεις και το μέλλον του παιδικού αθλητισμού

Ο Σμιθ απευθύνει έκκληση στην πολιτεία και τις αθλητικές ομοσπονδίες να αναλάβουν δράση. «Χρειαζόμαστε προγράμματα εκπαίδευσης για τους γονείς, όχι μόνο για τα παιδιά. Το πρόβλημα είναι γνωστό σε όλους, αλλά κανείς δεν έχει αναλάβει να το αντιμετωπίσει συστηματικά», δηλώνει.

Ερμηνεία: Είναι πλέον φανερό ότι η έμφαση στην εκπαίδευση των γονέων είναι τόσο αναγκαία όσο και η προπόνηση των παιδιών. Η κατανόηση του πνεύματος του αθλητισμού, η αποδοχή της ήττας και η αξία της προσπάθειας είναι μαθήματα που ξεκινούν από το σπίτι και μεταφέρονται στις κερκίδες. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται ο γονέας στις κερκίδες καθορίζει τη στάση του παιδιού απέναντι στην επιτυχία, την ήττα και τον ίδιο τον εαυτό του. Γιατί ο αθλητισμός, πάνω απ’ όλα, δεν είναι διαγωνισμός εγωισμών – είναι μάθημα χαρακτήρα.