Η πρόσφατη επίσκεψη του Γερμανού καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς στην Άγκυρα, η οποία υποτίθεται ότι θα αναθέρμαινε τις διμερείς σχέσεις, εξελίχθηκε σε πεδίο σφοδρής κριτικής και προβληματισμού στη Γερμανία. Αντί να επιτευχθεί η επιδιωκόμενη «θετική ατζέντα», η στάση του Μερτς απέναντι στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πυροδότησε έντονη συζήτηση για τα όρια της ρεαλπολιτίκ και την υποχρέωση υπεράσπισης των δημοκρατικών αξιών, ιδίως όταν πρόκειται για σημαντικούς διεθνείς εταίρους.

Η Σκληρή Κριτική από το Γερμανικό Πολιτικό Φάσμα

Η επιλογή του Φρίντριχ Μερτς να επικεντρωθεί αποκλειστικά στις διμερείς σχέσεις, αποφεύγοντας οποιαδήποτε σαφή αναφορά στις παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, προκάλεσε την άμεση αντίδραση της γερμανικής πολιτικής σκηνής.

• Ο Σερντάρ Γιουκσέλ, βουλευτής του SPD και πρόεδρος της γερμανοτουρκικής κοινοβουλευτικής ομάδας, κατηγόρησε τον Μερτς, σε δηλώσεις του στο Focus, ότι «αποφεύγει να αναφερθεί σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η φυλάκιση πολιτικών αντιπάλων, η φίμωση του Τύπου και η δίωξη προσωπικοτήτων όπως ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου». Ο Γιουκσέλ τόνισε ότι «όποιος μιλά για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, δεν μπορεί να σιωπά για την πραγματικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα» και κάλεσε τη Γερμανία να δείξει «σαφή στάση απέναντι στις δημοκρατικές δυνάμεις που πιέζονται στην Τουρκία».
• Ανάλογη ήταν η κριτική από τον Μαξ Λουκς των Πράσινων, ο οποίος δήλωσε ότι ο Μερτς «είτε αγνοεί την πραγματικότητα στην Τουρκία είτε απολαμβάνει να φιμώνεται αυθαίρετα». Υπογράμμισε τη συστηματική χρήση της πολιτικοποιημένης δικαστικής εξουσίας από τον Ερντογάν για την καταστολή της αντιπολίτευσης.

Ρεαλπολιτίκ vs. Αξίες: Το Γερμανικό Δίλημμα

Η στρατηγική του Μερτς, όπως καταγράφηκε από την ανταπόκριση της ARD, ήταν να διατηρήσει μια «ρεαλιστική προσέγγιση», επιδιώκοντας στενότερη συνεργασία με χώρες-κλειδιά εν μέσω διεθνών κρίσεων. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση φάνηκε να αμφισβητείται έντονα.

* Η απάντηση του Μερτς: Σε σχετική ερώτηση στη συνέντευξη Τύπου, ο καγκελάριος περιορίστηκε να δηλώσει ότι «υπάρχουν στην Τουρκία καταστάσεις που δεν αντιστοιχούν στην κατανόησή μας για το κράτος δικαίου», εκφράζοντας την ανησυχία του για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, χωρίς να δώσει περαιτέρω διευκρινίσεις ή παραδείγματα.

Ανάλυση: Η «ρεαλιστική» αυτή στάση έρχεται σε αντίθεση με τη φήμη της Γερμανίας ως υπέρμαχου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου στην εξωτερική της πολιτική. Η έμφαση στη σταθερότητα και στην οικονομική συνεργασία, χωρίς την ταυτόχρονη προβολή των αξιών, μπορεί να εκληφθεί ως αδυναμία ή ως σιωπηρή αποδοχή των αυταρχικών τάσεων. Ιστορικά, η γερμανική διπλωματία προσπαθεί να εξισορροπήσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα με τις ηθικές της επιταγές, μια ισορροπία που φαίνεται να διαταράχθηκε σε αυτή την επίσκεψη.

Οι Διαφωνίες και η «Ψυχρή» Ατμόσφαιρα

Παρά τις προθέσεις για αρμονία, η συνάντηση χαρακτηρίστηκε από σημαντικές διαφωνίες και ένταση.

* Το Der Spiegel σχολίασε σκωπτικά ότι ο Μερτς «επαίνεσε όσο μπορούσε τον Τούρκο πρόεδρο, αλλά ο Ερντογάν παρέμεινε πεισματάρης». Κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου, ο Ερντογάν επέκρινε τη Γερμανία για «ξενοφοβία» και «αδικαιολόγητη καθυστέρηση» της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ, ενώ επιτέθηκε και στο Ισραήλ για «γενοκτονία στη Γάζα».
* Ο Μερτς, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει χαμηλούς τόνους, απέφυγε την άμεση απάντηση στις περισσότερες από αυτές τις δηλώσεις, γεγονός που «απογοήτευσε ακόμη και μέλη της συνοδείας του», σύμφωνα με το Spiegel.
* Επιπλέον, το προγραμματισμένο γεύμα των δύο ηγετών διήρκεσε πολύ λιγότερο από το αναμενόμενο, κάτι που ερμηνεύτηκε ως ένδειξη έντασης στις κατ’ ιδίαν συνομιλίες.

Νέα Στοιχεία / Ανάλυση: Η προσπάθεια της γερμανικής πλευράς να «εξανθρωπίσει» τη συνάντηση, με την παρουσία της συζύγου του Μερτς, Σαρλότε, κατόπιν πρόσκλησης της Εμινέ Ερντογάν, όπως αποκάλυψε η Süddeutsche Zeitung, φανερώνει μια διπλωματική τακτική που στόχευε στη δημιουργία ενός πιο «οικογενειακού» κλίματος. Ωστόσο, η εφημερίδα σχολίασε δηκτικά ότι αυτή η κίνηση «ίσως να λειτούργησε περισσότερο ως ένδειξη αποστασιοποίησης παρά προσέγγισης», υποδεικνύοντας ότι η επίσημη διπλωματία δεν μπορεί να παρακαμφθεί από άτυπες χειρονομίες όταν οι θεμελιώδεις διαφωνίες παραμένουν άλυτες.

Διχασμένες Απόψεις στα Γερμανικά Μέσα

Τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης αντικατόπτρισαν τον διχασμό ως προς την προσέγγιση του Μερτς:

* Η Handelsblatt τόνισε ότι, παρά την προσπάθεια για αρμονία, «οι διαφορές φάνηκαν αμέσως στη συνέντευξη Τύπου», επισημαίνοντας ότι ο Ερντογάν «παραμένει ένας δύσκολος εταίρος».
* Η BILD επαίνεσε τον Μερτς για τη «θαρραλέα σαφήνειά του» απέναντι στον Ερντογάν σχετικά με τη Γάζα, υπογραμμίζοντας ότι «κράτησε σταθερή στάση υπέρ του Ισραήλ».
* Αντίθετα, η WELT υποστήριξε πως ο Μερτς «απέτυχε να εμβαθύνει τις σχέσεις με την Τουρκία», καθώς οι δύο ηγέτες «συγκρούστηκαν για τη Γάζα και την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας». Ο δημοσιογράφος και πρώην πολιτικός κρατούμενος Ντενίζ Γιουτζέλ εξέφρασε την ανησυχία του για την «ανησυχητική ανοχή της Γερμανίας απέναντι σε έναν αυταρχικό ηγέτη», δηλώνοντας ότι «ο Ερντογάν τη γλιτώνει με όλα».
* Τέλος, η Tageszeitung (TAZ) σχολίασε ειρωνικά την «ευφορική» αρχική πρόθεση του Μερτς, σημειώνοντας ότι ακόμη και οι σοβαρές διαφωνίες «δεν τον απέτρεψαν από το φλερτ του με τον Ερντογάν».

Συμπέρασμα: Η επίσκεψη του Φρίντριχ Μερτς στην Άγκυρα αναδεικνύει το περίπλοκο δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι δυτικές δημοκρατίες στην επικοινωνία με αυταρχικά καθεστώτα. Η ανάγκη για γεωπολιτική σταθερότητα και οικονομική συνεργασία συχνά συγκρούεται με την επιταγή για υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών. Στην προκειμένη περίπτωση, η προσπάθεια του Μερτς να χτίσει γέφυρες με τον Ερντογάν, παρότι ενδεχομένως λογική από τη σκοπιά της ρεαλπολιτίκ, άφησε στη γερμανική κοινή γνώμη την αίσθηση μιας ηθικής αμηχανίας, υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη πολυπλοκότητα της διεθνούς διπλωματίας.