Στις 24 Δεκεμβρίου του 1914, στο Δυτικό Μέτωπο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας Βρετανός στρατιώτης στεκόταν φρουρά στα χαρακώματα. Ο Γκράχαμ Γουίλιαμς κοίταζε τον άδειο χώρο ανάμεσα στις γραμμές, γεμάτο κίνδυνο. Ξαφνικά, φώτα φάνηκαν από την πλευρά των Γερμανών, και σύντομα ακούστηκε το “Stille Nacht” να σπάει τη νύχτα.
Οι Βρετανοί χειροκρότησαν και απάντησαν με το “The First Noel”, όπως θυμήθηκε αργότερα ο Γουίλιαμς σε αφήγηση για το BBC. Κάτι ξεκίνησε να αλλάζει εκεί, χωρίς σχέδιο ή εντολή. Αυτή η στιγμή άνοιξε δρόμο για μικρές παύσεις πυρός εδώ κι εκεί.
Μικρές παύσεις πυρός ξεσπούν απροσδόκητα
Δεν υπήρχε ένα μεγάλο σχέδιο εκεχειρίας. Σε διάφορα σημεία του μετώπου, στρατιώτες σταμάτησαν να πυροβολούν από μόνοι τους, κάποιες φορές για ώρες, άλλες για ολόκληρη την ημέρα των Χριστουγέννων. Σε λίγα μέρη κράτησε μέχρι την Πρωτοχρονιά, αλλά αλλού ο πόλεμος δεν έκοψε στιγμή· στρατιώτες πέθαιναν ακόμα και εκείνη τη μέρα.
Κοντά στο Armentières, ομίχλη κάλυψε τα χαρακώματα το πρωί των Χριστουγέννων. Βρετανοί βγήκαν να φτιάξουν τις θέσεις τους, και όταν ξεθόλωσε, είδαν Γερμανούς να κάνουν το ίδιο. Κάποιος προχώρησε πρώτος, χαιρέτησε, έδωσε τσιγάρο – και ξαφνικά μιλούσαν, αντάλλασσαν δώρα.
Ο στρατηγός Γόλτερ Κονγκρίβ έγραψε στη γυναίκα του για στρατιώτες που περπατούσαν μαζί, μοιράζονταν πούρα και τραγουδούσαν, αφού τα χαρακώματα ήταν τόσο κοντά. Μαζέψανε νεκρούς από τη μέση, έκαναν κηδείες μαζί, προσευχήθηκαν δίπλα δίπλα. Αντάλλαξαν φαγητό, φωτογραφίες από σπίτια, ακόμα και παίζανε ποδόσφαιρο με καπέλα για δοκάρια.
Ο Γερμανός Γιοχάνες Νίμαν θυμόταν έναν αγώνα όπου κέρδισαν 3-2 οι Γερμανοί. Δεν έγινε παντού αυτό, μα η εικόνα κόλλησε στο μυαλό όλων. Ήταν μια ανάσα ανθρωπιάς μέσα στη λάσπη και τον φόβο.
Οι ανώτεροι στρατιωτικοί βάζουν φρένο
Οι διοικητές ανησύχησαν γρήγορα με αυτή την εκεχειρία. Βλέπανε κίνδυνο: αν οι στρατιώτες δέσουν με τον εχθρό, πώς θα πολεμήσουν μετά; Έβγαλαν διαταγές απαγόρευσης, με ποινές στρατοδικείου για όποιον πλησίαζε.
Οι πυροβολισμοί γύρισαν σύντομα. Τα επόμενα Χριστούγεννα, μηχανήματα πυροβολούσαν επίτηδες για να σκεπάσουν τραγούδια και να εμποδίσουν παρόμοια. Ο πόλεμος έγινε πιο σκληρός, πιο μηχανικός, χωρίς τέτοιες εξαιρέσεις.
Αυτή η εκεχειρία δεν σταμάτησε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παραμένει όμως κάτι ξεχωριστό, όπως είπε ο ιστορικός Dan Snow στο podcast Voices of the First World War του BBC: «μια σύντομη, δελεαστική λάμψη ανθρωπιάς μέσα σε έναν πόλεμο γραφειοκρατιών, μηχανών και εκρηκτικών».