Η δημογραφική ανθεκτικότητα του Ισραήλ προκαλεί εντύπωση σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει φθίνουσες γεννήσεις.
Η μοναδική δημογραφική δυναμική του Ισραήλ
Καθώς πολλές ανεπτυγμένες χώρες βιώνουν κρίση γονιμότητας, το Ισραήλ ξεχωρίζει με δείκτη γονιμότητας περίπου 2,84 παιδιά ανά γυναίκα το 2023, ξεπερνώντας κατά πολύ το όριο αναπλήρωσης του 2,1. Αντιθέτως, ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι μόλις 1,5, αποτυπώνοντας μια παγκόσμια τάση πτώσης που δεν φαίνεται να αγγίζει το Ισραήλ.
Ο ρόλος των θρησκευτικών κοινοτήτων στην πληθυσμιακή αύξηση
Η σύνθεση του πληθυσμού αποτελεί τη βάση της δημογραφικής ιδιαιτερότητας. Η υπερορθόδοξη κοινότητα Χαρεδί, που αντιπροσωπεύει περίπου το 12% των κατοίκων, εμφανίζει εξαιρετικά υψηλούς δείκτες γονιμότητας, με πάνω από 6 παιδιά ανά γυναίκα την περίοδο 2020-2022. Αυτές οι κλειστές κοινότητες, με ισχυρό θρησκευτικό υπόβαθρο, δίνουν κεντρική σημασία στην οικογένεια ως κοινωνικό θεμέλιο και στην τεκνογονία ως κοινωνική αποστολή.
Παράλληλα, οι μουσουλμανικές μειονότητες στο Ισραήλ παρουσιάζουν επίσης υψηλότερους δείκτες, αν και με τάση σταδιακής μείωσης τα τελευταία 20 χρόνια, από 4,55 σε 2,87 παιδιά ανά γυναίκα.
Θρησκεία, εθνικισμός και οικογένεια: Η σύνδεση με τη γονιμότητα
Δύο βασικοί παράγοντες οδηγούν στη δημογραφική ανθεκτικότητα: η θρησκευτικότητα και ο εθνικισμός. Στο Ισραήλ, η ταύτιση της τεκνογονίας με την εθνική συνέχεια και την κοινωνική αποστολή δημιουργεί ένα ισχυρό κίνητρο για μεγάλες οικογένειες. Η κοινωνιολόγος Μπάρμπαρα Όκουν επισημαίνει ότι η μητρότητα στο Ισραήλ ενισχύεται και προστατεύεται με πολιτικές και κοινωνικούς μηχανισμούς, κρατώντας ζωντανό έναν θεσμό που σε πολλές δυτικές χώρες έχει αποδυναμωθεί.
Εθνικές κρίσεις και δημογραφικές αντιδράσεις
Η πρόσφατη σύγκρουση με τη Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023 φαίνεται πως τόνωσε την εθνική ενότητα και τη γονιμότητα, με την αναζωπύρωση εθνικιστικών συναισθημάτων να επηρεάζει θετικά τη διάθεση για απόκτηση παιδιών. Το αν αυτή η ενίσχυση θα έχει μακροχρόνια επίδραση παραμένει ανοικτό ερώτημα.
Παγκόσμια τάση: Δημογραφική κρίση και οι προκλήσεις της υπογεννητικότητας
Σε παγκόσμιο επίπεδο, χώρες με ιστορικά υψηλή γονιμότητα, όπως η Νότια Κορέα, η Ιταλία και η Ισπανία, αντιμετωπίζουν σημαντική πτώση των γεννήσεων. Αυτό προκαλεί προβλήματα γήρανσης πληθυσμού, επιβάρυνση των συνταξιοδοτικών συστημάτων και οικονομική αδράνεια, ενώ παράλληλα αυξάνει την κοινωνική ένταση λόγω των μεταναστευτικών ρευμάτων. Ο ΟΗΕ προβλέπει μείωση έως και 14% στον παγκόσμιο πληθυσμό σε αρκετές χώρες μέσα στις επόμενες 30 χρονιές.
Το Ισραηλινό παράδειγμα ως πρότυπο ή προειδοποίηση;
Το δημογραφικό μοντέλο του Ισραήλ, εδραιωμένο σε πολιτισμικές αξίες και ισχυρούς δεσμούς οικογένειας και κοινοτικής πίστης, αντιπαραβάλλεται στις δυτικές κοινωνίες που βασίζονται σε ατομικισμό και αυτονομία. Η εμμονή στην οικογένεια ως θεμέλιο της κοινωνίας και η εθνική ταυτότητα συνθέτουν μια δυναμική που ενισχύει τη γονιμότητα. Ωστόσο, η συζήτηση για το μέλλον της γονιμότητας απαιτεί να ξεπεράσουμε τα οικονομικά και τεχνοκρατικά πλαίσια και να εστιάσουμε στις αξίες που διαμορφώνουν τις κοινωνίες.