Μια διπλωματική διαμάχη ξέσπασε στην Πορτογαλία, αγγίζοντας τα όρια της ανθρωπιστικής δράσης και της κρατικής ευθύνης, καθώς τέσσερις ακτιβιστές που συμμετείχαν στον «Στολίσκο της Ελευθερίας» προς τη Γάζα καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι τα έξοδα επαναπατρισμού τους μετά τη σύλληψή τους από τις ισραηλινές αρχές. Το περιστατικό έχει προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις και θέτει κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο του κράτους στην υποστήριξη των πολιτών του που εμπλέκονται σε διεθνείς ακτιβιστικές ενέργειες.

Η αμφιλεγόμενη απόφαση του Υπουργείου Εξωτερικών

Οι τέσσερις Πορτογάλοι πολίτες, Μαριάνα Μορτάγκουα, Σοφία Απαρίσιο, Μιγκέλ Ντουάρτε και Ντιόγκο Σάβες, επέστρεψαν στη Λισαβόνα την Κυριακή, μετά την κράτησή τους από τις ισραηλινές αρχές εν πλω προς τη Λωρίδα της Γάζας. Η επιστροφή τους δεν σήμανε το τέλος της περιπέτειάς τους, καθώς λίγες ημέρες αργότερα έλαβαν επιστολή από τις προξενικές υπηρεσίες της χώρας τους. Η επιστολή αυτή ζητούσε την καταβολή του συνολικού κόστους των αεροπορικών τους εισιτηρίων για τον επαναπατρισμό τους. Το Υπουργείο Εξωτερικών, υπό τον Πάουλο Ρανγκέλ, αιτιολόγησε την απόφαση αυτή επικαλούμενο υφιστάμενους κανονισμούς που μεταβιβάζουν την ευθύνη του κόστους στους ίδιους τους πολίτες σε τέτοιες περιπτώσεις.

• Η προπληρωμή των εισιτηρίων έγινε «για πρακτικούς υλικοτεχνικούς λόγους» από το Υπουργείο.
• Το ζητούμενο ποσό παραμένει απροσδιόριστο.

Πολιτικές Αντιδράσεις και Νομικό Πλαίσιο

Η απόφαση αυτή πυροδότησε θύελλα αντιδράσεων στην πορτογαλική πολιτική σκηνή. Η Μαριάνα Μορτάγκουα, επικεφαλής του αριστερού κόμματος Bloco de Esquerda και μία εκ των ακτιβιστών, αντέδρασε οξύτατα. Σε ανάρτησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατηγόρησε την κυβέρνηση για έλλειψη ηθικής στάσης, δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Θα πληρώσω το εισιτήριο, αγοράζοντας την απόδειξη ότι υπάρχουν υπουργοί χωρίς θάρρος… Μια αξιοπρεπής κυβέρνηση θα έστελνε το λογαριασμό στη γενοκτονία».

Ανάλυση: Η δήλωση της Μορτάγκουα αντανακλά την ευρύτερη πολιτική πόλωση στην Πορτογαλία σχετικά με την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση και τον ρόλο της κυβέρνησης σε αυτήν. Συχνά, τέτοια περιστατικά λειτουργούν ως καταλύτες για την επανεξέταση της εξωτερικής πολιτικής και των ανθρωπιστικών δεσμεύσεων ενός κράτους.

Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο, οι πορτογαλικές προξενικές αρχές είναι υπεύθυνες για την υποστήριξη των πολιτών της στο εξωτερικό, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις σύλληψης. Ωστόσο, υπάρχει διαφοροποίηση ως προς την κάλυψη των εξόδων:

• Σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης ή φυσικών καταστροφών, το κράτος καλύπτει το κόστος.
• Σε πρωτοβουλίες ιδιωτικού ή εθελοντικού χαρακτήρα, όπως η αποστολή των ακτιβιστών, τα έξοδα μπορούν να μετακυλιστούν στους συμμετέχοντες.

Όπως εξήγησε ο Φρανσίσκο Περέιρα Κουτίνιο, ειδικός στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δίκαιο, στο Euronews, η αποστολή των τεσσάρων ακτιβιστών δεν είχε επίσημο ή διπλωματικό χαρακτήρα. «Αν δεν πρόκειται για κρατική αποστολή, το κράτος δεν υποχρεούται να πληρώσει για ό,τι κάνουν οι πολίτες στο εξωτερικό», σημείωσε, υπογραμμίζοντας τον εθελοντικό χαρακτήρα της ενέργειας.

Κοινωνικές και Διπλωματικές Προεκτάσεις

Το περιστατικό έχει λάβει ευρύτερες διαστάσεις στη Λισαβόνα, προκαλώντας δημόσια συζήτηση για την αντιμετώπιση πολιτών που συμμετέχουν σε διεθνείς ακτιβιστικές δράσεις. Η αντιπολίτευση κατηγορεί τον Υπουργό Εξωτερικών για παθητικότητα απέναντι στο Ισραήλ, ενώ φιλοπαλαιστινιακές οργανώσεις εκφράζουν την απογοήτευσή τους για τη στάση της κυβέρνησης, θεωρώντας ότι προσβάλλει το ανθρωπιστικό πνεύμα της αποστολής.

Ανάλυση: Η στάση της πορτογαλικής κυβέρνησης στην υπόθεση αυτή παραπέμπει σε ανάλογα διλήμματα που αντιμετωπίζουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η ισορροπία μεταξύ της προστασίας των πολιτών, της τήρησης των διεθνών κανονισμών και της αποφυγής εμπλοκής σε μη κυβερνητικές πρωτοβουλίες είναι ένα διαρκές ζητούμενο. Η περίπτωση των Πορτογάλων ακτιβιστών μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για τον καθορισμό των ορίων της κρατικής επέμβασης σε περιπτώσεις ακτιβιστικών δράσεων που έχουν διεθνείς επιπτώσεις. Η άποψη του Υπουργείου ότι «οι κανόνες είναι σαφείς» και δεν μπορούν να επιβαρύνονται οι φορολογούμενοι για «ατομικές πρωτοβουλίες» είναι μια συχνά ακουγόμενη κυβερνητική θέση σε παρόμοιες καταστάσεις.