Ξεκίνησε μια φρέσκια διεθνής αποστολή έρευνας στη Σαντορίνη, που βάζει στο στόχαστρο το ηφαιστειακό σύστημα της περιοχής. Το GEOMAR Helmholtz Centre for Ocean Research Kiel ηγείται της ομάδας, μαζί με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στόχος είναι να στέλνουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο από εκεί κάτω.
Η ωκεανογραφική αποστολή M215 ξεκίνησε χθες από το Ηράκλειο της Κρήτης και τώρα πλέει γύρω από τη Σαντορίνη. Βρίσκεται μόλις επτά χιλιόμετρα βορειοανατολικά το ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, που ανήκει σε αλυσίδα με πάνω από είκοσι παρόμοια ηφαίστεια στο ηφαιστειακό πεδίο Σαντορίνης-Κολούμπου.
Στόχοι της αποστολής M215 στη Σαντορίνη
Κύριο κομμάτι της δουλειάς τους γίνεται η δοκιμή νέων συστημάτων παρακολούθησης, που θα βοηθήσουν σε γρήγορες ειδοποιήσεις για σεισμούς και ηφαιστειακές εκρήξεις. Στις αρχές του 2025, η Σαντορίνη μπήκε σε φάση επιφυλακής με πάνω από 28.000 σεισμούς σε λίγες εβδομάδες. Από τον Δεκέμβριο του 2024, μέσα στο πλαίσιο του έργου MULTI-MAREX, η ομάδα κοίταξε γεωλογικές αλλαγές που φέρνουν κατολισθήσεις, εκρήξεις και τσουνάμι – και λίγο μετά ξέσπασε το σεισμικό σμήνος.
Ερευνητές από το GEOMAR και το ΕΚΠΑ πήγαν αμέσως εκεί και μάζεψαν δεδομένα όσο κράτησε η κρίση. Ανάλυση από το GEOMAR και το γερμανικό GFZ έδειξε ότι το σμήνος προήλθε από κίνηση μάγματος σε βαθύ επίπεδο. Τώρα με την M215 θέλουν να δουν πώς λειτουργούν τα ηφαιστειακά συστήματα και τι μπορεί να γίνει μετά.
Η συλλογή δεδομένων από τη θάλασσα βοηθάει να καταλάβουν τη σεισμική δραστηριότητα και τη σύνδεση μαγματικών διεργασιών με την τεκτονική. Η καθηγήτρια Γεωλογίας του ΕΚΠΑ, Παρασκευή Νομικού, είπε ότι «η συνεχής παρακολούθηση του ηφαιστείου Κολούμπου και της ευρύτερης περιοχής έχει σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο. Η θαλάσσια έρευνα υλοποιείται μέσα από διεθνείς συνεργασίες, με στόχο την αξιόπιστη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και την αποτροπή της παραπληροφόρησης και του αδικαιολόγητου πανικού».
Νέα εργαλεία παρακολούθησης στον βυθό
Κατά τη διάρκεια της αποστολής θα βάλουν και θα μαζέψουν σταθμούς μέτρησης, ενώ θα κάνουν γεωφυσικές έρευνες σε μεγάλη κλίμακα. Πέρσι τον Δεκέμβριο τοποθέτησαν σεισμογράφους γύρω από το ηφαίστειο Κολούμπο, που έμειναν έναν χρόνο στον βυθό και πήραν δεδομένα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κρίση. Αυτοί οι σεισμογράφοι θα ανέβουν τώρα για να δείξουν αλλαγές στο σύστημα.
Ο Δρ. Γενς Κάρστενς, θαλάσσιος γεωφυσικός στο GEOMAR και συνεπικεφαλής, μίλησε για «μοναδική συγκυρία από επιστημονικής πλευράς». «Έχουμε μετρήσεις πριν, κατά τη διάρκεια και τώρα μετά τη σεισμική κρίση. Η αποστολή M215 μάς επιτρέπει να συγκρίνουμε άμεσα αυτά τα δεδομένα και να επαναλάβουμε τα πειράματά μας. Έτσι, μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα που, υπό άλλες συνθήκες, θα απαιτούσαν πολλά χρόνια ή και δεκαετίες».
Θα δοκιμάσουν ένα καινούργιο σύστημα παρακολούθησης που συμπληρώνει τα χερσαία, βασισμένα σε σεισμογράφους και GPS. Η καθηγήτρια του GEOMAR, Χέιντρουν Κοπ, επικεφαλής της αποστολής και συντονίστρια του MULTI-MAREX, είπε: «Τα χερσαία συστήματα είναι ιδιαίτερα αξιόπιστα. Θέλουμε όμως να πάμε ένα βήμα πιο πριν και να ανιχνεύουμε έγκαιρα τι συμβαίνει στον βυθό, πριν γίνουν αισθητές οι δονήσεις. Βρισκόμαστε σε στενή συνεργασία με την ελληνική πολιτεία, με στόχο την καλύτερη εκτίμηση του κινδύ νου για τις παράκτιες περιοχές».
Τα MOLA, αυτές οι μικρές αυτόνομες συσκευές, θα παίξουν μεγάλο ρόλο – καταγράφουν ήχους, θερμοκρασία και διοξείδιο του άνθρακα στον βυθό και μιλάνε μεταξύ τους αμέσως. «Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε μακροπρόθεσμα είναι η μετάδοση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο», είπε η κ. Νομικού. «Η συνεργασία του Υποθαλάσσιου Ηφαιστειακού Παρατηρητηρίου Σαντορίνης (SANTORY) με το πρόγραμμα MULTI-MAREX αναδεικνύει νέες, καινοτόμες προσεγγίσεις στην παρακολούθηση του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, με απευθείας μετάδοση δεδομένων από τον βυθό. Παράλληλα, η αξιοποίηση αυτόνομων υποβρύχιων οχημάτων επιτρέπει τη λεπτομερή χαρτογράφηση περιοχών, όπου έχουν παρατηρηθεί εκπομπές αερίων, ενώ η υψηλής ανάλυσης οπτικοποίηση του υδροθερμικού πεδίου του Κολούμπο, με εξειδικευμένο υποβρύχιο εξοπλισμό μετά τη σεισμική κρίση, συμβάλλει στην κατανόηση της εξάπλωσης των βακτηριακών κοινοτήτων, καθώς και των μεταβολών στη μορφολογία του θαλάσσιου πυθμένα».
Θα ξαναχρησιμοποιήσουν και το σύστημα βιντεοχαρτογράφησης MOMOMO για ακριβή χάρτες του βυθού. Οι ερευνητές θα ελέγξουν πόσο σταθερές είναι οι πλαγιές των ηφαιστείων στη Σαντορίνη-Κολούμπο απέναντι σε τεκτονικές κινήσεις. Τα δεδομένα θα πάνε και σε εκπαίδευση παιδιών στη Σαντορίνη, με ημερίδες για να δουν το νησί σαν ζωντανό εργαστήριο.
Το MULTI-MAREX είναι ένα από τα τέσσερα έργα της mareXtreme, από τη Γερμανική Συμμαχία Θαλάσσιας Έρευνας. Σκοπός είναι να φτιάξουν ένα ζωντανό εργαστήριο για ακραία φαινόμενα όπως σεισμοί, εκρήξεις και τσουνάμι στη Μεσόγειο.