Οι έντονες δηλώσεις του καταξιωμένου σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα κατά τη διάρκεια του 13ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων πυροδότησαν έναν ευρύ διάλογο για τον πολιτισμό, την πολιτική και την τεχνολογία, αναδεικνύοντας τις βαθιές ιδεολογικές σχισμές που διατρέχουν τη σύγχρονη κοινωνία.
Ο Κουστουρίτσα στην Κρήτη: Ένας «Συντηρητικός Αριστεριστής» Ενάντια στο Woke
Ο δύο φορές βραβευμένος με «Χρυσό Φοίνικα» Σέρβος σκηνοθέτης Εμίρ Κουστουρίτσα βρέθηκε στην Κρήτη ως τιμώμενο πρόσωπο του 13ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων. Στο πλαίσιο συνέντευξης Τύπου την Κυριακή, ο Κουστουρίτσα, αυτοχαρακτηριζόμενος ως «συντηρητικός αριστεριστής», εξέφρασε μια σειρά απόψεων που προκάλεσαν αίσθηση και έντονες αντιδράσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των νεότερων ακροατών και μαθητών.
Στο επίκεντρο των δηλώσεών του βρέθηκε η κριτική στο λεγόμενο «woke» κίνημα, το οποίο χαρακτήρισε ως «κατασκευή» και όχι «γνήσια ατζέντα δικαιωμάτων». Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, το κίνημα αυτό «ισοπεδώνει τοπικές κουλτούρες», «διαλύει την οικογένεια» και καθιστά τους ανθρώπους «ευάλωτους στην εταιρική χειραγώγηση». Έφτασε μάλιστα να υποστηρίξει την άποψη ότι η προέλευση του κινήματος μπορεί να αποδοθεί στην CIA.
Ως προς τα ζητήματα ταυτότητας φύλου, ο Κουστουρίτσα δήλωσε επιθετικά ότι «δεν μπορείς να θέτεις υπαρξιακά διλήμματα σε ένα παιδί 10 ετών», διευκρινίζοντας ωστόσο ότι «ο καθένας έχει δικαίωμα να εξερευνήσει τη σεξουαλικότητά του».
Κινηματογράφος, Τεχνολογία και Γεωπολιτική: Ένα Ευρύ Φάσμα Προβληματισμών
Πέρα από τις κοινωνικές αναφορές, ο Κουστουρίτσα επέκρινε και την πορεία του Χόλιγουντ, ισχυριζόμενος ότι «σκοτώνει το κινηματογραφικό βάθος» με «φτήνια, διχοτομική ηθικολογία» και «διαφημιστική φλυαρία». Τόνισε ότι για να κάνει κανείς ταινία «πρέπει πρώτα να “πεθάνεις” λίγο», μια φράση που υποδηλώνει την αφοσίωση και το πάθος που απαιτείται για την κινηματογραφική δημιουργία.
Σε ό,τι αφορά την τεχνητή νοημοσύνη (AI), έθεσε καίρια ερωτήματα σχετικά με την ικανότητά της να «διακρίνει καλό και κακό» ή να «διδάξει σωστό και λάθος». Αν και δεν τάχθηκε συλλήβδην εναντίον της τεχνολογίας, προειδοποίησε για τον κίνδυνο οι «συσκευές να γίνουν σοφότερες από εμάς», εκτιμώντας ότι οι σαρωτικές αλλαγές θα αφορούν κυρίως τον τρόπο πληρωμών και ενδεχομένως την αναπαραγωγή, όχι όμως τον «πυρήνα» της ανθρώπινης ύπαξης.
Στο γεωπολιτικό πεδίο, ο σκηνοθέτης έκανε λόγο για τις αμερικανικές βάσεις παγκοσμίως, εκτιμώντας ότι «έχουν ορίζοντα μερικών δεκαετιών» και πως οι ΗΠΑ «θα πράξουν έξυπνα αν τις αποσύρουν», αναφέροντας ενδεικτικά τη βάση της Σούδας και την περιοχή της Μεσογείου. Μίλησε για «880 βάσεις» παγκοσμίως, καλώντας τις κοινωνίες «να δείξουν ότι δεν τις θέλουν».
Αντιδράσεις και Ιδεολογικές Συγκρούσεις στο Κοινό
Οι θέσεις του Κουστουρίτσα προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις και διάλογο μεταξύ των παρευρισκομένων, ιδίως των νέων και των μαθητών, οι οποίοι υπέβαλαν πληθώρα ερωτήσεων για την «woke» συζήτηση, τα δικαιώματα και τον ρόλο της τέχνης. Ο σκηνοθέτης επέμεινε στην άποψή του ότι το κίνημα είναι «αντιφατικό από τη φύση του» και στις ΗΠΑ «έχει ταυτιστεί με αριστερισμό εκτός ελέγχου», υπογραμμίζοντας δηκτικά: «Αριστερός δεν γίνεσαι με ρεκλάμες».
Ανάλυση: Η επίσκεψη του Εμίρ Κουστουρίτσα και οι δηλώσεις του στα Χανιά αναδεικνύουν μια ευρύτερη τάση διεθνώς, όπου προσωπικότητες της τέχνης και της διανόησης εκφράζουν ανοιχτά κριτική σε τρέχοντα κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα. Η ταύτιση του «woke» κινήματος με αριστερισμό που έχει ξεφύγει από τον έλεγχο, αποτελεί μια θέση που συναντάται όλο και συχνότερα σε συντηρητικούς και παραδοσιοκρατικούς κύκλους. Η σύνδεση μάλιστα με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, αν και ακραία, αντανακλά μια βαθιά δυσπιστία προς θεσμούς και κινήματα που θεωρούνται ότι υπονομεύουν παραδοσιακές δομές. Αυτή η προσέγγιση συχνά παραβλέπει την οργανική ανάπτυξη κινημάτων για κοινωνική δικαιοσύνη και τα αποδίδει σε εξωτερικούς παράγοντες, κάτι που έχει ιστορικό προηγούμενο σε περιόδους έντονων κοινωνικών αλλαγών.
Ο Κουστουρίτσα, δηλώνοντας «εθισμένος στην Ελλάδα» και περιγράφοντας ως ιδανική κανονικότητα το «να γευματίζεις στο Κολωνάκι χωρίς σεκιούριτι», προσφέρει μια προσωπική ματιά στην επιθυμία για απλότητα και αυθεντικότητα, σε αντιδιαστολή με έναν κόσμο που αντιλαμβάνεται ως περίπλοκο και διαρκώς απειλούμενο από εξωτερικές δυνάμεις. Η ειδική εκδήλωση προς τιμήν του που είναι προγραμματισμένη για την Τρίτη, αναμένεται να αποτελέσει ακόμα μια ευκαιρία για προβληματισμό και διάλογο γύρω από τις προκλητικές του θέσεις.