Η 12η Οκτωβρίου του 1944 είναι μία από τις πιο καθοριστικές ημερομηνίες στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η ημέρα που η Αθήνα, μετά από 1.264 ημέρες σκληρής ναζιστικής Κατοχής, ανέπνευσε ξανά ελεύθερη. Πέρα όμως από το ιστορικό της βάρος, η απελευθέρωση της πρωτεύουσας σηματοδοτεί και ένα μοναδικό κεφάλαιο στην οπτικοακουστική τεκμηρίωση της νεότερης ιστορίας μας, χάρη στο έργο ενός πρωτοπόρου: του Φιλοποίμενα Φίνου.

Η Τελευταία Πράξη της Κατοχής: Μια Πόλη Ανασαίνει

Η απελευθέρωση της Αθήνας δεν ήταν μια αιφνίδια έκρηξη, αλλά το επιστέγασμα μιας σταδιακής αποχώρησης των κατοχικών δυνάμεων.
Συγκεκριμένα:

• Το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου 1944, ο Γερμανός αντιπτέραρχος Χέλμουτ Φέλμυ, στρατιωτικός διοικητής Νοτίου Ελλάδος, ανακοίνωσε επίσημα την αποχώρηση των στρατευμάτων.
• Η Αθήνα είχε ήδη χαρακτηριστεί «ανοχύρωτη πόλη», μια συνθήκη που απέτρεψε περαιτέρω καταστροφές κατά την αποχώρηση των Γερμανών.
• Το πρωί της 12ης Οκτωβρίου, γύρω στις 09:30, ο Φέλμυ, συνοδευόμενος από τον κατοχικό δήμαρχο Άγγελο Γεωργάτο και τους τελευταίους Ναζί στρατιώτες, κατέθεσαν στεφάνι στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Μια συμβολική κίνηση, που σηματοδοτούσε το τέλος μιας σκοτεινής περιόδου.
• Η κλιμάκωση του δράματος ήρθε με την υποστολή της σβάστικας από την Ακρόπολη, ένα γεγονός που απαθανάτισε την οριστική αποχώρηση των κατακτητών. Το κονβόι των οχημάτων τους κινήθηκε βόρεια, αφήνοντας πίσω του μια πόλη έτοιμη να γιορτάσει.

Ο Φίνος και η «Χαμένη» Εικονογράφηση της Ελευθερίας

Ενώ η απελευθέρωση της Αθήνας είναι χαραγμένη στη συλλογική μνήμη, τα οπτικά ντοκουμέντα της εποχής ήταν σπάνια. Εκτός από κάποιες φωτογραφίες και ηχητικά αποσπάσματα, η σημαντικότερη καταγραφή προήλθε από έναν άνθρωπο που θα καθόριζε αργότερα τον ελληνικό κινηματογράφο: τον Φιλοποίμενα Φίνο, ιδρυτή της Finos Film.

Analysis:

Η παρουσία του Φίνου σε ένα τόσο κομβικό γεγονός υπογραμμίζει την οξυδέρκειά του και το αρχειακό του πνεύμα. Ο Φίνος, ήδη καταξιωμένος στον χώρο, αντιλήφθηκε την ιστορική σημασία της στιγμής και αποφάσισε να την απαθανατίσει.

Με την κάμερά του, κατέγραψε:

• Τους Αθηναίους να κατακλύζουν τους δρόμους.
• Τις εκδηλώσεις χαράς και συγκίνησης, τα γέλια και τα δάκρυα.
• Τα αυτοσχέδια πανό που διακήρυτταν την ελευθερία.

Αυτό το ανεκτίμητο φιλμικό υλικό, ωστόσο, παρέμενε για δεκαετίες αδημοσίευτο. Ο Φίνος δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το κινηματογραφικό του ζουρνάλ, καθώς η χώρα βυθίστηκε σύντομα στη δίνη του Εμφυλίου και των μετεμφυλιακών εντάσεων. Η ερμηνεία αυτή είναι πως η μεταπολεμική πολιτική αστάθεια και οι εμφύλιες συγκρούσεις επισκίασαν την αρχική χαρά της απελευθέρωσης, ωθώντας το υλικό στην αφάνεια.

Η Ανακάλυψη και η Σημασία της Ταινίας

Η «χαμένη» ταινία του Φίνου ήρθε ξανά στο φως το 1999, χάρη στον σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη. Ο Μανθούλης ανακάλυψε το φιλμ και το ενσωμάτωσε στη σειρά ντοκιμαντέρ του για τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Analysis:

Η επανεμφάνιση αυτού του υλικού δεν ήταν απλώς μια αρχαιολογική ανακάλυψη. Πρόσφερε μια μοναδική οπτική μαρτυρία για εκείνες τις κρίσιμες ώρες, επιτρέποντας στις νεότερες γενιές να «ζήσουν» την απελευθέρωση μέσα από τα μάτια των πρωταγωνιστών της. Αυτό υπογραμμίζει τη διαχρονική αξία της αρχειοθέτησης και της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στην ουσία, η ταινία του Φίνου αποτελεί ένα πρωτογενές ιστορικό τεκμήριο που αναδεικνύει όχι μόνο το τέλος της γερμανικής Κατοχής αλλά και την ίδια την αρχή μιας νέας, αν και ταραγμένης, εποχής για την Ελλάδα. Η ικανότητα του κινηματογράφου να παγώνει τον χρόνο και να μεταφέρει συναισθήματα καθίσταται εδώ πιο επίκαιρη από ποτέ.