Ο Σωτήρης Τσαφούλιας, ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους Έλληνες σκηνοθέτες, βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος με αφορμή τις πρόσφατες δηλώσεις του στην εκπομπή “Στούντιο 4”, αναδεικνύοντας ένα ευρύτερο ζήτημα παρερμηνειών και του φαινομένου της “cancel culture”.
Η “Cancel Culture” και ο Δημόσιος Λόγος
Στην πρόσφατη τηλεοπτική του εμφάνιση, ο Σωτήρης Τσαφούλιας εξέφρασε την ανησυχία του για την ολοένα και συχνότερη παρερμηνεία των δηλώσεών του. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, αυτό εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσπάθειας για “cancel”, ένα φαινόμενο που, κατά τον ίδιο, παρατηρείται δεξιά και αριστερά στο δημόσιο βίο. Αυτό το σχόλιο υπογραμμίζει μια διαρκή συζήτηση στην ελληνική και διεθνή δημόσια σφαίρα σχετικά με τα όρια της κριτικής, την ελευθερία της έκφρασης και τις συνέπειες των δηλώσεων προσωπικοτήτων.
Το Σύνθημα “Black Lives Matter” και οι Ερμηνείες
Ο σκηνοθέτης αναφέρθηκε σε ένα περιστατικό όπου, όπως είπε, δημοσιογράφος επιχείρησε να τον αποδομήσει μέσω άρθρου. Η αφορμή ήταν παλαιότερη δήλωση του Τσαφούλια ότι “το σύνθημα Black Lives Matter είναι το πιο ρατσιστικό σύνθημα που ακούστηκε τα τελευταία χρόνια από αντιρατσιστές”. Η δήλωση αυτή, που είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, επανέρχεται στο προσκήνιο, με τον σκηνοθέτη να εξηγεί περαιτέρω τη σκέψη του. Η κριτική του δεν εστιάζει στην ουσία του αντιρατσιστικού αγώνα, αλλά σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του συνθήματος, υπονοώντας ότι η έμφαση σε μια συγκεκριμένη ομάδα μπορεί να αποκλείει άλλες ή να υπονομεύει την οικουμενικότητα του μηνύματος περί ισότητας.
Η Έννοια της “Συμπερίληψης” υπό το Μικροσκόπιο
Εκτός από το Black Lives Matter, ο Σωτήρης Τσαφούλιας επέκτεινε την κριτική του και στην έννοια της λέξης “συμπερίληψη”, όπως χρησιμοποιείται από συγκεκριμένες ομάδες. Τη χαρακτήρισε ως “άκρως λάθος και ρατσιστική”, αναλύοντας την άποψή του: “Δηλαδή όταν σου λέω να με συμπεριλάβεις κάπου, αναγνωρίζω ότι εκεί που σου ζητάω να με συμπεριλάβεις είναι δικό σου οικόπεδο και ζητάω τη συμπερίληψη”.
Αυτή η προσέγγιση αναδεικνύει μια συζήτηση για την λεπτή γραμμή μεταξύ της αναγνώρισης της ετερότητας και της ενσωμάτωσης. Ο Τσαφούλιας, στην ουσία, υποστηρίζει ότι η ίδια η απαίτηση για συμπερίληψη μπορεί να υποδηλώνει μια ιεραρχία, όπου ο ζητών τη συμπερίληψη βρίσκεται σε θέση εξάρτησης ή αναγνώρισης της κυριαρχίας του άλλου. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αυτονομία και την ισότιμη παρουσία όλων των κοινωνικών ομάδων.
Η Δύναμη των Λέξεων και η Ψυχολογία
Ο σκηνοθέτης κατέληξε τονίζοντας τη δύναμη των λέξεων, ανεξάρτητα από το αν γνωρίζουμε πλήρως τη σημασία τους. “Εννοώ πως ακόμη και αν δεν ξέρουμε τη σημασία των λέξεων, αυτές δεν χάνουν τη δύναμη τους. Ούτε στη στρατηγική ούτε στον προγραμματισμό του μυαλού μας”.
Για να ενισχύσει το επιχείρημά του, χρησιμοποίησε ένα παράδειγμα από την ψυχολογία: “Είναι σαν αυτό με το βάρος, όπου αν πεις πως θέλεις να χάσεις πέντε κιλά θα τα ξαναπάρεις. Γιατί ο εγκέφαλος σου είναι προγραμματισμένος ό,τι χάνει να το βρίσκει”. Με αυτή την αναλογία, ο Τσαφούλιας υποδηλώνει ότι ο τρόπος που διατυπώνουμε τις επιθυμίες και τις διεκδικήσεις μας μπορεί να επηρεάσει υποσυνείδητα την έκβαση, καθώς ο εγκέφαλος ερμηνεύει και αντιδρά σε συγκεκριμένες διατυπώσεις. Αυτή η οπτική προσθέτει μια ενδιαφέρουσα διάσταση στην συζήτηση περί δημόσιου λόγου και κοινωνικών αιτημάτων, υπογραμμίζοντας ότι η επιλογή των λέξεων δεν είναι ποτέ τυχαία και έχει βαθύτερες επιπτώσεις.
Οι δηλώσεις του Σωτήρη Τσαφούλια, πέρα από το ειδικό βάρος της προσωπικότητάς του, προσφέρουν τροφή για σκέψη σχετικά με την πολυπλοκότητα του σύγχρονου δημόσιου διαλόγου, τις παρερμηνείες που προκύπτουν και τη σημασία της ακριβούς χρήσης των λέξεων στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.