Το εμβληματικό Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, συνώνυμο της ακαδημαϊκής αριστείας και πύλη εισόδου για το μόλις 3% των υποψηφίων, βρίσκεται αντιμέτωπο με μια κρίση που θέτει εν αμφιβόλω την ίδια την ουσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μια πρόσφατη εσωτερική έκθεση αποκαλύπτει ένα ανησυχητικό τοπίο: φοιτητές που απουσιάζουν από τα μαθήματα, δεν μελετούν επαρκώς αλλά παρόλα αυτά αποφοιτούν με εξαιρετικούς βαθμούς, φαινόμενο που υποδηλώνει μια διάβρωση του ακαδημαϊκού ήθους και της ζωντάνιας της πανεπιστημιακής εμπειρίας.

Η Σιωπή εντός της Αίθουσας: Ένα Σύμπτωμα Ευρύτερων Προβλημάτων

Η ειδική επιτροπή Classroom Social Compact Committee, αποτελούμενη από επτά καθηγητές, εξέτασε την καθημερινή εκπαιδευτική κουλτούρα του Χάρβαρντ και τα ευρήματά της είναι διδακτικά. Διαπιστώθηκε ότι ένα μεγάλο ποσοστό φοιτητών παραλείπει μαθήματα, δεν εκτελεί τις απαιτούμενες αναγνώσεις και αποφεύγει ενεργά τη συμμετοχή στις συζητήσεις. Ωστόσο, αυτό δεν τους εμποδίζει να επιτυγχάνουν υψηλούς βαθμούς. Αυτή η παράδοξη κατάσταση οφείλεται κυρίως στην εκτεταμένη πληθωριστική βαθμολόγηση, ένα φαινόμενο που επιτρέπει σε πολλούς να «επιπλέουν» χωρίς ουσιαστική προσπάθεια.

• Οι φοιτητές συχνά εμφανίζονται απορροφημένοι από τις οθόνες των κινητών τους.
• Παρατηρείται απροθυμία συμμετοχής σε συζητήσεις, είτε λόγω φόβου να εκφράσουν «μη αποδεκτές» απόψεις, είτε λόγω ανεπαρκούς προετοιμασίας.
• Αδυνατούν να εκφράσουν πολιτικές απόψεις χωρίς φόβο κοινωνικού αποκλεισμού, όπως σημειώνεται στην έκθεση, οδηγώντας σε απώλεια της δυνατότητας ακρόασης διαφορετικών φωνών.

Αυτή η κατάσταση δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο αδιαφορίας, όπου ο ουσιαστικός διάλογος ατροφεί και η κριτική σκέψη υποχωρεί μέσα σε ιδεολογικά «κουκούλια» ασφαλείας.

Οικονομικά Μαθήματα και Άδειες Σειρές: Η Περίπτωση του Καθηγητή Λέιμπσον

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μάθημα «Principles of Economics», το δημοφιλέστερο του πανεπιστημίου με πάνω από 760 εγγεγραμμένους φοιτητές. Ο καθηγητής Ντέιβιντ Λέιμπσον, συν-πρόεδρος της επιτροπής, διαπιστώνει καθημερινά την πρόκληση να αποσπάσει την προσοχή των φοιτητών από τις ψηφιακές συσκευές. Ακόμα και οι μπροστινές «ζώνες χωρίς συσκευές» παραμένουν σχεδόν πάντα άδειες. Ο Λέιμπσον, με ειλικρίνεια, δηλώνει ότι «έχουμε φτάσει στο σημείο να μη μαθαίνουμε πια πώς να μαθαίνουμε», τονίζοντας ότι η παθητική κατανάλωση πληροφορίας μέσω οθονών δεν αντικαθιστά την ενεργή ακρόαση και μάθηση.

Η Κρίση της Βαθμολόγησης: Από την Αριστεία στην Αυτοματοποιημένη Επιτυχία

Το πρόβλημα της πληθωριστικής βαθμολόγησης είναι άκρως ενδεικτικό. Η κοσμήτορας προπτυχιακών σπουδών, Αμάντα Κλέιμπο, αποκάλυψε πως το ποσοστό των βαθμών «Α» στο Χάρβαρντ έχει εκτοξευθεί από 40% το 2015 σε 60% σήμερα, με τη μισή αύξηση να παρατηρείται κατά την περίοδο της τηλεκπαίδευσης. Η ερμηνεία της είναι σαφής: «Οι φοιτητές φοβούνται για το μέλλον τους και οι καθηγητές το συμμερίζονται, γι’ αυτό χαλαρώνουν τα κριτήρια».

Ανάλυση: Αυτή η τάση, πέρα από την συμπάθεια των καθηγητών, μπορεί να οφείλεται και στην πίεση που δέχονται οι ίδιοι από αξιολογήσεις φοιτητών, οι οποίες συχνά επηρεάζονται από την αυστηρότητα της βαθμολόγησης. Το αποτέλεσμα είναι μια γενικευμένη «αλυσίδα» ελαστικότητας, η οποία υπονομεύει την αξία του ακαδημαϊκού πτυχίου και μετατοπίζει τον ανταγωνισμό σε εξωσχολικές δραστηριότητες και «χτίσιμο βιογραφικού» αντί για την ουσιαστική διεύρυνση της γνώσης. Η μαζική τηλεκπαίδευση, η οποία επιβλήθηκε λόγω της πανδημίας, ενέτεινε περαιτέρω αυτή την τάση, καθώς δημιούργησε ένα περιβάλλον όπου η φυσική παρουσία και η ενεργή συμμετοχή δεν ήταν πλέον απαραίτητες για την επίτευξη υψηλών βαθμών.

Προσπάθειες Αναμόρφωσης: Επιστροφή στις Ρίζες της Παιδείας

Αντιλαμβανόμενο την «δυσάρεστη αλήθεια», όπως τη χαρακτήρισε η κοσμήτορας των Ανθρωπιστικών και Φυσικών Επιστημών, Χόπι Χούεκστρα, το Χάρβαρντ έχει ήδη ξεκινήσει προσπάθειες αναμόρφωσης της προπτυχιακής εμπειρίας από το φθινόπωρο. Συγκεκριμένα:

• Καθηγητές παίρνουν ξανά παρουσία στα μαθήματα.
• Ενθαρρύνεται η χειρόγραφη σημείωση έναντι των laptops.
• Ορίζονται νέοι κανόνες διαλόγου για να διασφαλίζεται ότι όσα λέγονται στην τάξη δεν θα διαρρέουν δημόσια, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ελεύθερη έκφραση.

Ακόμη και στη διαδικασία εισαγωγής, το πανεπιστήμιο πρόσθεσε μια νέα ερώτηση: «Περιγράψτε μια στιγμή που διαφωνήσατε βαθιά με κάποιον». Αυτό σηματοδοτεί μια σαφή πρόθεση: η ανοιχτή σκέψη και η ικανότητα διαπολιτισμικού διαλόγου είναι πλέον προαπαιτούμενα.

Εθνικές Τάσεις και η Φοιτητική Ψυχοσύνθεση

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι αυτά τα φαινόμενα δεν είναι αποκλειστικότητα του Χάρβαρντ. Η απουσία, η πτώση της ακαδημαϊκής αντοχής και η πολιτική πόλωση είναι πανεθνικά φαινόμενα στις ΗΠΑ, ενισχυμένα από την πανδημία. Όπως δηλώνει η καθηγήτρια Λίζα Γουλφ-Γουέντελ από το Πανεπιστήμιο του Κάνσας: «Πρέπει να υπάρχει λόγος να πας στην τάξη». Εάν το περιεχόμενο είναι προσβάσιμο online, ο πειρασμός να παραμείνει κανείς στο σπίτι είναι μεγάλος.

Οι φοιτητές, από την πλευρά τους, εκφράζουν μια διαφορετική οπτική. Ο δευτεροετής Τζόσουα Σούλτζερ αναφέρει χαρακτηριστικά ότι από το λύκειο έχουν μάθει να ισορροπούν μεταξύ διακρίσεων, ομίλων και αριστείας. Αυτός ο «αγώνας επιβίωσης» δεν σταματά με την είσοδο στο Χάρβαρντ. Η Νόρα Κουτούπες-Γκεσούς περιγράφει έναν «διάδρομο που δεν τελείωνε» τον πρώτο της χρόνο, αναγκασμένη να επιλέγει μεταξύ κλαμπ και πρωινών μαθημάτων, παρακολουθώντας τα βίντεο αργότερα.

Ανάλυση: Η πολιτική του Χάρβαρντ να επιτρέπει εγγραφή σε δύο ταυτόχρονα μαθήματα ενισχύει αυτή την κουλτούρα της «υπερφόρτωσης» και της ποσοτικής, όχι ποιοτικής, συμμετοχής. Ενώ ο Λέιμπσον υπερασπίζεται την πολιτική, αναγνωρίζοντας ότι «αν δεν το επιτρέπαμε, πολλοί θα πάθαιναν κρίση», τονίζει ταυτόχρονα την «ανεκτίμητη αξία» της δια ζώσης διδασκαλίας και της αλληλεπίδρασης.

Το Μήνυμα του Harvard στην Εποχή της Πόλωσης

Η επιτροπή του Χάρβαρντ ξεκίνησε το έργο της το 2024, μέσα σε ένα κλίμα έντονων διαδηλώσεων για τον πόλεμο στη Γάζα, πανεπιστημιακών κοινοτήτων διχασμένων και συζητήσεων για την ελευθερία του λόγου. Το ερώτημα που τέθηκε τότε, «Ποιος είναι τελικά ο σκοπός μιας εκπαίδευσης στο Χάρβαρντ;», παραμένει σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ.

Η απάντηση, αν και δύσκολη, όπως παραδέχονται και οι καθηγητές, βρίσκεται ίσως στο αυτονόητο: η γνώση δεν μεταδίδεται παθητικά μέσω οθόνης, ούτε βαθμολογείται με καμπύλες. Η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία, απαιτεί φυσική παρουσία, διάλογο και την ικανότητα να ακούει κανείς ακόμη και αυτά που δεν θέλει πάντα να ακούσει. Όπως συνοψίζει ο Σούλτζερ: «Δεν είναι μόνο το Χάρβαρντ. Είναι ολόκληρη η εποχή μας — τόσο πολωμένη, που ακόμη και η διαφωνία μοιάζει επικίνδυνη». Η πρόκληση για το Χάρβαρντ, και για την ανώτατη εκπαίδευση γενικότερα, είναι να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της ως χώρος ελεύθερης σκέψης, κριτικού διαλόγου και ουσιαστικής μάθησης.