Το 2010, ένα απροσδόκητο τηλεφώνημα από έναν Αμερικανό δικηγόρο άλλαξε τη ζωή της Κλερ Γκίμπελ. Ο δικηγόρος, Λόρενς Άιζενσταϊν, που ασχολείται με την ανάκτηση λεηλατημένων έργων τέχνης από τους Ναζί, είπε στην Κλερ ότι είχε επικοινωνήσει με έναν βρετανό ερευνητή που είχε συναντήσει το όνομα Ρενέ Γκίμπελ σε αρχεία συλλεκτών έργων τέχνης. Ο Ρενέ ήταν ο παππούς της Κλερ, ένας Γαλλοεβραίος αντιστασιακός που σκοτώθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Σύμφωνα με τον Άιζενσταϊν και τον Ίαν Λοκ, έναν έρευνα μεταπολεμικής επιστροφής, οι Ναζί είχαν κλέψει μια σημαντική συλλογή έργων τέχνης από τον παππού της.
Η Κλερ γνώριζε ότι ο Ρενέ ήταν γνωστός έμπορος τέχνης πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν γνώριζε για τη μεγάλη του συλλογή. Ξεκίνησε ένα 13ετές ταξίδι για να εντοπίσει τα κλεμμένα έργα τέχνης του παππού της, συμπεριλαμβανομένων πίνακων των ζωγράφων Αντρέ Ντερέν και Κλοντ Μονέ.
Ο συλλέκτης και οι Ναζί
Εκτός από το ότι ήταν διάσημος γκαλερίστας, ο Ρενέ Γκίμπελ είχε καλές σχέσεις μεταξύ των καλλιτεχνών της εποχής, όπως οι Μονέ, Μπρακ, Ματίς και Πικάσο. Φίλος του ήταν και ο συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ. Ο Ρενέ έκλεισε την γκαλερί του το 1938, αφήνοντας την οικονόμο του να αντιμετωπίσει τις υποθέσεις του στο Παρίσι. Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν το 1940, ο Ρενέ ταξίδεψε με τη σύζυγό του στις Κάννες και στη συνέχεια στο Μόντε Κάρλο.
Στην Αντίσταση
Παρά τους κινδύνους, ο Ρενέ εντάχθηκε στην Αντίσταση. Συνελήφθη από την Γκεστάπο και απελάθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου πέθανε το 1945. Οι κληρονόμοι του Γκίμπελ διαπίστωσαν ότι η συλλογή του είχε διασπαρεί και διανεμηθεί σε όλη την Ευρώπη – πωλήθηκαν σε δημοπρασίες, βρέθηκαν σε ιδιωτικές συλλογές και εκτέθηκαν ακόμα και σε μουσεία. Τι ακριβώς συνέβη με τα έργα τέχνης του Ρενέ κατά τη διάρκεια του πολέμου παραμένει άγνωστο, αλλά υπάρχουν καταθέσεις που αναφέρουν ότι το 1942, ο Ρενέ έχασε το διαμέρισμά του στο Παρίσι και 82 κιβώτια με έργα τέχνης που ήταν αποθηκευμένα.
Το 1944, το χρηματοκιβώτιο του Ρενέ που βρισκόταν σε μια τράπεζα στη Νίκαια κατασχέθηκε από τη Γκεστάπο. Οι οικογενειακές αρχειακές πηγές δείχνουν επίσης ότι ο Ρενέ προέβη σε πωλήσεις έργων τέχνης για να επιβιώσει μετά την κατάληψη της Γαλλίας από τους Ναζί, καθώς τα μέτρα που επιβλήθηκαν στους εβραίους απαγόρευαν να εργαστούν στον εμπορικό τομέα.
«Αγώνας» με μουσεία για την επιστροφή πινάκων
Στην αρχή της αναζήτησής τους, οι Γκίμπελ ανακάλυψαν ότι ο Ρενέ είχε αγοράσει έξι πίνακες του Αντρέ Ντερέν σε δημοπρασία το 1921. Με τη βοήθεια του Λοκ και του Άιζενσταϊν, εντόπισαν τρεις από αυτούς που εκτίθενται σε μουσεία στη Γαλλία. Οι πίνακες “Paysage à Cassis” και “La Chapelle-sous-Crécy” βρίσκονταν σε ένα δημόσιο μουσείο στην Τρουά, ενώ ο “Pinède, Cassis” ανακαλύφθηκε σε ένα μουσείο στη Μασσαλία. Οι κληρονόμοι του Γκίμπελ υπέβαλαν αίτηση για την επιστροφή των τριών πινάκων του Ντερέν στο γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού το 2013. Αρχικά, απορρίφθηκε η αίτηση τους αλλά ένα χρόνο αργότερα το εφετείο ανέτρεψε την απόφαση και οι κληρονόμοι του Γκίμπελ επανήλθαν σε κατοχή των πινάκων.
Παρά το μακρύ δικαστικό ταξίδι τους, οι κληρονόμοι του Γκίμπελ είχαν την τύχη με το μέρος τους. Αν και την επιτυχία τους οφείλουν σε εκτεταμένα οικογενειακά αρχεία και την ευκολία εντοπισμού έργων σε μουσεία, ο αγώνας για την επιστροφή κλεμμένης τέχνης συνεχίζεται από πολλές εβραϊκές οικογένειες.
«Τα πράγματα έχουν αλλάξει»
Το 2019, η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρόθεσή της να επανακτήσει πολιτιστικά αγαθά που εκλάπησαν, πουλήθηκαν με τη βία ή κατασχέθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανεξαρτήτως της τοποθεσίας τους. Με τον νέο νόμο που εγκρίθηκε τον περασμένο Ιούλιο, η διαδικασία επιστροφής απλοποιήθηκε. Οι οικογένειες πλέον δεν υποχρεούνται να παρουσιάσουν δυσεύρετα στοιχεία για να αποδείξουν ότι τα έργα αποκλάπηκαν.
Οι κληρονόμοι του Γκίμπελ έχουν ήδη ανακτήσει έξι πίνακες, συμπεριλαμβανομένου ενός του Ντερέν και ενός του Μονέ, από γαλλικά μουσεία και ιδιώτες συλλέκτες. Συνεχίζουν τις προσπάθειες για την απόκτηση εκατοντάδων άλλων έργων που πιστεύουν επίσης ότι κλάπηκαν. Έχουν λάβει θάρρος από τις αλλαγές που συμβαίνουν και την πρόοδο που καταφέρνουν.